🔴 माझ्या मातीचं गाणं: नागपंचमीच्या ओढीनं!

🔴 माझ्या मातीचं गाणं: नागपंचमीच्या ओढीनं!

          आपल्या गावच्या मातीत पाऊल टाकलं की, मनात एक अनामिक आनंद दाटून येतो! खरंच, गाव म्हणजे आपलं हक्काचं स्थान. इथे आपली हक्काची, हृदयातली माणसं राहतात. त्यांना पाहिलं की ती धावत येतात आणि मिठीत घेतात. त्या प्रेमाला कशाचीच तोड नसते. हीच खरी आपली माणसं! ती कधी रागावतातही, पण त्यांच्या रागातही केवळ प्रेमच ओतप्रोत भरलेलं असतं.

          आज नागपंचमी असल्याने, नेहमीप्रमाणे मी माझ्या गावी आलो आहे. माझी मुलंही मोठ्या ओढीने गावाकडे येतात. त्यांनाही गावची शुद्ध हवा खूप आवडते आणि मानवते. शिक्षणासाठी जरी आम्ही गावापासून 10-12 किलोमीटर दूर राहत असलो, तरी माझी नाळ गावाशी घट्ट जोडलेली आहे. गावातील लोकं, लहान-मोठी मुलं माझ्या घरी येतात, माझी विचारपूस करतात, आदर देतात. त्यांचा हा आदर माझ्या घरामुळे दिवसेंदिवस वाढतच चालला आहे.

          घरी आल्यावर अळूवडी आणि कानवले बनवले जातात. यांची चव फक्त गावातच मिळते, शहरात ती कधीच अनुभवायला मिळत नाही. कारण या पाककृतींसोबत गावाकडचा मातीचा सुगंध दरवळत असतो! मला आणि माझ्या भावाला तर अळूवडी म्हणजे मेजवानीच वाटते. नागपंचमीला नागोबाला नैवेद्य दाखवायचा असतो. दुधाबरोबर लाह्यांचेही सेवन होते. आमच्या घरी 'गणेश चित्रशाळा' असल्यामुळे, खास 'नागोबा' मूर्ती बनवल्या जातात. आजच्या दिवशी लोकं गणपतीचा 'पाट' देण्यासाठी येतात आणि गणपती कसा बनवायचा, किती किमतीचा बनवायचा, हेही आवर्जून सांगतात. जाताना 'नागोबाची सुस्वरूप मूर्ती' घेऊन जातात, कोणीही ती फुकट नेत नाही. दररोज आपापला गणपती पाहण्यासाठी मंडळी येतात. माझा गणपती सुंदर आकार घेत आहे, याचा आनंद त्यांच्या चेहऱ्यावर स्पष्ट दिसतो.

          अळूची बने सर्वत्र वाढलेली असतात. त्यातील एक मोठं पान घेऊन येतात. दुर्वा तर आपोआपच वाढलेल्या असतात. या दुर्वा नागाच्या मूर्तीच्या तोंडात टोचून त्याची जीभ बनवली जाते. मनोभावे पाटावर ठेवून मूर्तीचे आगमन होते. नागोबाचे सुंदर चित्र रेखाटलेल्या भिंतीपुढे, सुंदर पाटाभोवती रांगोळी काढून त्या पाटावर नागराजाला विराजमान केलं जातं. आपापला घरचा नागोबा इतरांच्या मूर्तींपेक्षा खूप मोठा असतो. त्यामुळे आपापल्या नागोबाची ओढ आम्हांला नेहमीच अधिक असते. सर्वजण मनोभावे पूजन आणि आरती करतात. गाऱ्हाणे घालून, नैवेद्य अर्पण करून आम्ही भोजनास सज्ज होतो. कुटुंबातील सर्वजण एकत्र जेवताना जुनी जाणती माणसं आठवतात. त्यांच्या आठवणी जेवताना डोळ्यासमोर येत राहतात. आजी, आजोबा, दांडगे आये, ऐशू, बाबा, आई, भाई या सर्वांची उणीव भासू लागते. त्यांच्या काळातील नागपंचमी जशीच्या तशी समोर उभी राहते.

          सर्वजण यथेच्छ जेवण करतात. सायंकाळी नागोबाचे अळूच्या बनात विसर्जन केले जाते. निसर्ग देवता प्रसन्न झाल्याबद्दल आजच्या दिवशी नागदेवतेचे केलेले पूजन सर्वांच्या सदैव लक्षात राहते, ते यामुळेच. कुटुंबातील सर्व माणसांच्या प्रेमभावना उचंबळून येतात. नागपंचमी सणाचा खरा उद्देश सफल होताना दिसतो.

©️ प्रवीण कुबल 

🔴 सये, माहेरची ओढ आणि नागपंचमीचा सण

🔴 सये, माहेरची ओढ आणि नागपंचमीचा सण

         सकाळपासूनच राधाच्या मनात हुरहूर लागली होती. श्रावण महिन्याची नागपंचमी जवळ आली होती आणि तिचं मन माहेरच्या वाटेकडे धाव घेत होतं. "सये, पाखरू रानाचं देतंया संगावा, वाट माहेराची साद घालते," ती गुणगुणली. डोळ्यासमोर आई-वडील, भाऊ-बहिणी, आणि माहेरची ती जुनी आठवणींची पेटी उघडली गेली.

          आज नागपंचमी. घरात सणाची लगबग सुरू होती. सुवासिनी बायका नागदेवतेच्या पूजेसाठी तयारी करत होत्या. "सये, दाटते-दाटते पंचमी सणाला, गंगा-यमुना गं डोळी नाचते," राधाच्या डोळ्यातून पाणी तरळले. तिला आठवले, लहानपणी आईसोबत नागदेवतेच्या वारुळापाशी जाण्याची ती गर्दी, ते उत्साहाचे क्षण. हिरवी साडी नेसून, हातात हिरव्या चुड्या भरून, नागदेवतेला दुधाचा नैवेद्य दाखवताना आईचा तो प्रसन्न चेहरा आजही तिच्या डोळ्यासमोर स्पष्ट दिसत होता.

          यावर्षी मात्र तिला माहेरी जाता आले नव्हते. नवऱ्याला अचानक कामासाठी बाहेरगावी जावे लागले होते आणि सासूबाईंची तब्येतही ठीक नव्हती. मन उदास झाले असले तरी तिने स्वतःला सावरले. 'नागपंचमीचा आला सण, पुन्याईचं मागू धन,' तिने मनात म्हटले. आजच्या दिवशी तरी कुठली उदासीनता? तिने हिरवी साडी नेसली, हिरव्या बांगड्या भरल्या आणि स्वतःच्या हाताने लाडू आणि करंज्या बनवल्या.

          पूजा करताना तिने डोळे मिटून घेतले. 'किरपा तुझी आम्हावर राहू दे, आज वाण हिरव्या चुड्यानं,' ती मनोमन प्रार्थना करत होती. 'कुकवाचं मागू लेण, औक्ष धन्या लेकराला लागू दे, दृष्ट ना लागो कुणाची, ऱ्हाऊ दे साथ सुखाची.' आपल्या नवऱ्याला दीर्घायुष्य लाभो, मुला-बाळांवर कोणतीही वाईट दृष्टी न पडो आणि घरात नेहमी सुखाची साथ राहो, अशी तिने नागदेवतेकडे आर्त मागणी केली.

          पूजेनंतर तिने प्रसाद वाटला आणि सासूबाईंना भरवला. संध्याकाळी नवऱ्याचा फोन आला, "राधे, कसं केलंस गं आज नागपंचमी? माझं लक्ष कामात लागत नव्हतं, सारखी तुझी आठवण येत होती." राधाच्या डोळ्यात पाणी तरळले. तिच्या नवऱ्याला तिच्या माहेरच्या ओढीची आणि सणाच्या महत्त्वाचंची जाण होती, हे ऐकून तिला खूप समाधान वाटले.

          जरी ती माहेरी जाऊ शकली नसली तरी, आजच्या नागपंचमीने तिला एक वेगळीच शिकवण दिली होती. सण म्हणजे फक्त एकत्र येणे नाही, तर परंपरेचे जतन करणे, मनात श्रद्धा ठेवणे आणि आपल्या प्रियजनांसाठी शुभेच्छा मागणे. राधाला खात्री होती की, नागदेवतेच्या कृपेने तिच्या सर्व इच्छा पूर्ण होतील आणि पुढील वर्षी ती माहेरी जाऊन नागपंचमीचा सण मोठ्या उत्साहात साजरा करेल.

©️ प्रवीण कुबल

🔴 माझ्या जीवनाची आधारशिला : प्राथमिक शिक्षक पतपेढी

🔴 माझ्या जीवनाची आधारशिला : प्राथमिक शिक्षक पतपेढी

          मी १९९८ साली सिंधुदुर्ग जिल्हा परिषदेत प्राथमिक शिक्षक म्हणून रुजू झालो. दोन वर्षांनी माझं लग्न ठरलं. तेव्हा शिक्षक असलो तरी पगार जेमतेमच होता. अशा परिस्थितीत कर्ज काढल्याशिवाय लग्न करणं निव्वळ अशक्य होतं.     

           सुदैवाने, मी आमच्या प्राथमिक शिक्षक पतपेढीचा सभासद होतो आणि त्यामुळेच मला तातडीने कर्ज मिळू शकलं. दोन शिक्षक मित्रांनी जामीन दिल्यावर अवघ्या काही दिवसांतच पन्नास हजार रुपयांचं कर्ज माझ्या हातात पडलं. त्या पैशातूनच माझं लग्न थाटामाटात पार पडलं. त्यावेळी तो खर्चही मला खूप मोठा वाटला होता.

          माझी पत्नीही शिक्षिका होती आणि तिलाही कर्ज काढायचं होतं. तिने कधीच कर्ज काढलं नव्हतं, त्यामुळे तिने माझं मार्गदर्शन घेतलं. माझ्या सल्ल्यानुसार, तिनेही साठ हजार रुपयांचं कर्ज काढलं. आम्हा दोघांनाही आमच्या शिक्षक बँकेने लग्नासाठी त्वरित मदत केली. त्यानंतर जेव्हा जेव्हा आर्थिक गरज भासली, तेव्हा सहा महिन्यांनीही मी कर्ज काढलं. कोणतंही आर्थिक संकट आलं की, बँक माझ्या पाठीशी खंबीरपणे उभी राहिली. आजही मला कधीही गरज भासली, की बँकेचे दरवाजे माझ्यासाठी सदैव खुले असतात.

          आमच्या कुटुंबातील तब्बल १६ ते १७ लग्नं, दोन वेळा घरांची उभारणी, कणकवलीत खोली घेणं, सलून दुकान सुरू करणं... अगदी वैद्यकीय अडचणींमध्येही बँकेनेच आम्हाला आधार दिला. मी कधीच दुसऱ्या बँकेच्या दारावर गेलो नाही. माझी प्राथमिक शिक्षक बँक नेहमीच नियमानुसार सेवा देत राहिली आणि मीही नियमाने कर्ज घेत राहिलो. आजही मी माझ्या बँकेच्या ऋणात आहे.

          आज माझ्या बँकेने मला सन्मानपूर्वक बोलावून घेतलं, शाल, सन्मानपत्र आणि सन्मानचिन्ह देऊन माझा सत्कार केला. हा क्षण माझ्यासाठी खूप अभिमानाचा होता. मी माझ्या प्राथमिक शिक्षक बँकेचा सदैव ऋणी राहीन. ही बँक होती म्हणूनच आज मी सुरक्षित आणि समाधानी जीवन जगतोय. तिच्या मदतीनेच मला आयुष्यात खूप काही साध्य करता आलं.

          माझी बँक सदैव चिरायू होवो, अशीच मी ईश्वरचरणी प्रार्थना करतो!

©️ प्रवीण अशितोष कुबल, मुख्याध्यापक शाळा शिडवणे नं. १

जीवनाकडे पाहण्याचा दृष्टिकोन : सुख-दुःख आणि आपले निर्णय

 जीवनाकडे पाहण्याचा दृष्टिकोन : सुख-दुःख आणि आपले निर्णय

सकाळची सुरुवात वर्तमानपत्राने होते. जगातील घडामोडी, नवनवीन माहिती आणि ज्ञानाची भर यात मिळते, हे खरं आहे. पण कधीकधी याच वर्तमानपत्रात अशा बातम्या येतात, ज्या मनाला चटका लावतात, उदास करतात. आत्महत्येसारख्या घटना वाचून मन सुन्न होतं आणि अनेक प्रश्न उभे राहतात. ‘माणूस असं का वागतो? त्याला आपल्या जीवनावर प्रेम नाही का? एवढं सुंदर जीवन तो का संपवतो?’ असे अनेक प्रश्न मनात घर करतात.

आपल्या गुरुजींनी सांगितलेली ती पांढऱ्या कागदाची गोष्ट कितीतरी खरी आहे! आपण नेहमी चांगल्या गोष्टींपेक्षा वाईट गोष्टींकडे जास्त आकर्षित होतो. एखाद्या सुंदर, पांढऱ्याशुभ्र कागदातला छोटासा दोष आपल्याला लगेच दिसतो, पण त्या कागदाचा निर्मळपणा आणि उपयोग आपण विसरून जातो. माणसांच्या बाबतीतही असंच होतं. आपण माणसातले दोष लगेच पाहतो, पण त्याचे चांगले गुण किंवा सकारात्मक बाजूकडे दुर्लक्ष करतो. हेच कारण आहे की वर्तमानपत्रात चांगल्या बातम्या असूनही, आपले लक्ष दुःखद आणि नकारात्मक बातम्यांकडे जाते.

मनुष्य स्वभावानुसार, आपल्याला जीवनात अनेक समस्यांचा सामना करावा लागतो. कधीकधी या समस्या इतक्या मोठ्या वाटतात की त्यातून बाहेर पडण्याचा मार्ग दिसत नाही. पण अशा वेळी आपण आपल्या जीवनाचा अंत करण्याचा विचार करतो, हे खरंच खूप वेदनादायक आहे. आयुष्य म्हणजे फक्त सुख नाही, त्यात दुःखही आहे. सुख आणि दुःख हे दोन्ही एकाच नाण्याच्या दोन बाजू आहेत. ती येतात आणि जातात. कोणतीही परिस्थिती कायमस्वरूपी टिकत नाही.

माझ्या आठवणीतला तो बर्फाच्या लादीचा प्रसंग जीवनाच्या अनेक पैलूंना स्पर्श करतो. पाणी, जे जीवन देतं, तेच चुकीच्या वापराने एखाद्याचा जीव घेऊ शकतं. इथे विज्ञान आणि जीवनातील निवड यांचा सुंदर संगम दिसतो. विज्ञान जसं तटस्थ असतं, तसंच परिस्थितीही तटस्थ असते. तिचा उपयोग कसा करायचा, हे आपल्या हातात असतं.

स्वामी विवेकानंदांची सुरीची गोष्ट आपल्याला एक महत्त्वाचा धडा शिकवते. स्वतः दुःख सोसून इतरांना सुख देणं, हाच खरा माणूसकीचा धर्म आहे. जीवनात कितीही अडचणी आल्या तरी त्यांचा सामना करण्याची तयारी ठेवावी लागते. सुख-दुःख हे येत जात राहतात. ती आपल्या हातात नसतात, पण त्या दुःखातून बाहेर पडण्यासाठी आपण काय करतो, हे मात्र नक्कीच आपल्या हातात असतं.

आजकाल अनेक प्रेरणादायी वक्ते (motivational speakers) आपल्याला मानसिक बळ देतात. त्यांचे विचार ऐकून आपल्याला अनेक गोष्टींबद्दल सकारात्मक दृष्टी मिळते. त्रास कमी करणे किंवा तो धरून ठेवणे, हे सर्वस्वी आपल्या हातात आहे. आयुष्यातून कोणत्या गोष्टी सोडून द्यायच्या आणि कोणत्या धरून ठेवायच्या, हे आपल्याला वेळीच समजायला हवं.

जीवन हे एक अनमोल वरदान आहे. त्यात चढ-उतार येणारच, पण प्रत्येक अडचण ही आपल्याला अधिक मजबूत बनवण्यासाठीच असते. समस्यांवर मात करून पुढे जाण्यातच जीवनाची खरी सुंदरता आहे. स्वतःवर प्रेम करा, जीवनाला सकारात्मकतेने सामोरे  जा आणि प्रत्येक क्षणाचा आदर करा.

लेखन : प्रवीण अशितोष कुबल ( मुख्याध्यापक , शाळा शिडवणे नं. १ )

नामाचा चमत्कार

🔸नामाचा चमत्कार

एका गावात माधव नावाचा एक साधाभोळा माणूस राहत होता. त्याचे जीवन इतर सामान्य माणसांसारखेच होते – घर, संसार, आणि रोजच्या जगण्याची धडपड. परंतु माधवच्या मनात एक खोल इच्छा होती; त्याला भगवंताची भेट घ्यायची होती. ही इच्छा त्याच्या मनात इतकी प्रबळ होती की, त्याला रात्री झोप लागत नसे आणि दिवसा काम सुचत नसे.

माधवने अनेक संत-महंतांच्या भेटी घेतल्या, अनेकांना विचारले, "मी भगवंताला कसे भेटू शकेन?" प्रत्येक जण त्याला वेगवेगळे मार्ग सांगायचा, पण माधवचे मन कशातच रमेना. एकदा एका वृद्ध आणि ज्ञानी संतांनी त्याला सांगितले, "बाळा, भगवंताचे नाम कधीही सोडू नकोस. संकल्प ही फार मोठी शक्ती आहे. जर तुझी इच्छा खरोखरच अती प्रबळ झाली, तर ती वस्तूला आपल्याकडे खेचून घेतल्याशिवाय राहणार नाही. त्याचप्रमाणे, भगवंताच्या प्राप्तीसाठी प्रबळ इच्छा धारण केली तर भगवंत भेटतोच."

संतांनी पुढे सांगितले, "प्रापंचिक वस्तू कितीही मिळविल्या तरी त्या स्वभावतःच अपूर्ण असल्यामुळे त्यांच्या प्राप्तीपासून पूर्ण समाधान होत नाही. याच्या उलट, भगवंत स्वतः पूर्ण असल्यामुळे, तुझ्या वासनांची पूर्ण तृप्ती होऊन त्या क्षीण बनतील, आणि नंतर आपोआप नाहीशा होतील. म्हणून नेहमी 'भगवंत मला हवा' अशी इच्छा करीत जावे. त्याचे नाम घेणे म्हणजे 'तू मला हवास' असे म्हणणेच होय."

माधवने हे ऐकले आणि त्याला एक नवा मार्ग सापडला. त्याने संतांच्या चरणांना स्पर्श केला आणि त्या दिवसापासून त्याने भगवंताचे नामस्मरण सुरू केले. सुरुवातीला त्याचे मन सैरभैर होत असे. कधी त्याला पैशाची चिंता वाटे, तर कधी घराच्या कामांची. पण प्रत्येक वेळी त्याला संतांचे शब्द आठवत, "नामात एक विशेष आहे. विषयाकरता जरी नाम घेतले तरी विषय प्राप्त होऊनही ते आपले काम, म्हणजे तुमचे मन निर्विषय करणे, ते करीतच असते. म्हणून कशाकरता का होईना, नाम घ्या."

माधवने नाम घेणे सुरूच ठेवले. तो सकाळी उठून नाम घेई, काम करताना नाम घेई, रात्री झोपतानाही त्याच्या ओठांवर नाम असे. हळूहळू त्याला जाणवू लागले की त्याच्या मनात एक वेगळीच शांती येऊ लागली आहे. ज्या गोष्टींसाठी तो पूर्वी धडपडत असे, त्या गोष्टी आपोआप त्याच्याकडे येऊ लागल्या. त्याची आर्थिक परिस्थिती सुधारली, कुटुंबात आनंद वाढला, आणि त्याला कसलीही चिंता उरली नाही.

त्याला हेही उमगले की, नाम केवळ भौतिक गोष्टींसाठी नव्हे, तर आत्मिक शांतीसाठीही किती महत्त्वाचे आहे. त्याचे मन हळूहळू निर्विषय होऊ लागले. त्याला आता जगातील कोणत्याही गोष्टीची ओढ वाटत नव्हती. त्याला सतत 'मी भगवंताचा आहे' या जाणिवेने घेरले होते. हेच तर अनुसंधान होते! संत म्हणाले होते, "वास्तविक आपण भगवंताचेच आहोत, पण भ्रमाने मला 'मी विषयाचा आहे' असे वाटू लागले. संत 'तू विषयाचा नाहीस, भगवंताचा आहेस,' असे सांगतात. हीच संतांची खरी कामगिरी; आणि याकरता ते नाम सांगतात."

एके दिवशी माधव आपल्या घरी नामस्मरण करत बसला असताना, त्याला अचानक एक अद्भुत अनुभव आला. त्याला जाणवले की, तो एकटा नाही. एक दिव्य प्रकाश त्याच्याभोवती पसरला होता आणि त्याला त्यात भगवंताचे रूप दिसले. त्याच्या डोळ्यातून अश्रू वाहत होते. त्याला कळले की, ज्या भगवंताला तो इतके दिवस शोधत होता, तो त्याच्या आतच होता, नामाच्या रूपात!

माधवने लोकांना सांगितले, "भगवंत खरोखरच मनापासून ज्याला हवा आहे, त्याचे काम झालेच पाहिजे. तुम्हाला जगातला मान, लौकिक, पैसा, विषय, इत्यादी काही नको असे वाटते का? तसे नसेल तर, 'भगवंत मला हवा आहे' असे नुसते तोंडाने म्हणणे बरोबर नाही. ज्याला भगवंताचे प्रेम जोडायचे असेल त्याने जगाचा नाद सोडायला पाहिजे. जगाच्या मागे लागाल तर आपले साधन बुडवून बसाल."

माधवच्या जीवनाने हे सिद्ध केले की, "तुम्ही सतत भगवंताचे नाम घ्यावे आणि मनापासून भगवंताला आळवावे, तुम्ही कितीही पतित असला तरी पावन होऊन जाल." त्याचा प्रत्येक संकल्प आता रामस्मरणयुक्त होता. आणि याच नामाच्या बळावर त्याने केवळ स्वतःचेच नव्हे, तर अनेकांचे जीवन बदलले.

"कृपया गेट बंद करा"

🔴 "कृपया गेट बंद करा"

"गेट बंद करा." हे वाक्य वाचून तुम्हाला नक्कीच आश्चर्य वाटलं असेल, नाही का? एखाद्या लेखाचं नाव असं असेल, असं मलाही कधी वाटलं नव्हतं. पण शाळेतून घरी परतल्यावर जिने चढता चढता घराचं गेट दिसलं, आणि ते बंद करण्याची सूचना मिळाली. ही सूचना माझ्या बाबांनी दिली होती. आज बाबा हयात नाहीत, पण त्यांनी लिहिलेली ती सूचना जिन्याच्या भिंतीवर अजूनही तशीच आहे. ती वाचताना मला नेहमी त्यांची आठवण येते.

गाडी लावताना बाबांची आठवण, गाडीवर कव्हर व्यवस्थित घातलं नसलं तरी बाबांची आठवण, जिथे गाडी लावली तिथे कचरा काढला नाही तरी बाबांची आठवण, आज अमावस्या आहे आणि गाडीला लिंबू-मिरची लावली नाही तरी बाबांची आठवण... एक नाही, अशा अनेक बाबांच्या आठवणी जागोजागी पेरलेल्या आहेत. या सर्व ठिकाणांहून मी जेव्हा जेव्हा फिरतो, तेव्हा तेव्हा बाबांचं अदृश्य रूप मला जाणवत राहतं. माझे बाबा २६ जुलै २०२४ रोजी आम्हाला सोडून गेले, मागे या सगळ्या आठवणींचा ठेवा ठेवून.

सकाळी दरवाजा उघडला की मला वाटतं बाबा रोज येतात. बाहेर कावळ्यांचा आवाज ऐकताना मला बाबांच्या आठवणींना उजाळा मिळतो. ते आपल्यातून गेले असं मला वाटत नाही; ते नेहमीच माझी सोबत करतात. मी चुकतो तेव्हा माझी सोबत करतात, मी बरोबर असतो तेव्हा माझ्या पाठीशी असतात. ते नेहमी म्हणायचे, "भिऊ नकोस, मी तुझ्या पाठीशी आहे." म्हणूनच मी कधीच घाबरत नाही, कारण मला माहीत आहे की ते नेहमीच माझ्या पाठीशी आहेत.

वर्षश्राद्ध होऊन एक आठवडा झाला असेल. वर्षश्राद्धाच्या दिवशी बाबा नेहमीप्रमाणे रात्री माझ्या वहिणीच्या अंगात आले होते. माझ्या सगळ्या बहिणी आणि घरातील सर्व मंडळी बाबांच्या येण्यासाठी आतुर झाली होती. बाबा आमच्या सर्वांशी बोलले. त्यांचं असं येणं आमच्यासाठी नेहमीच डोळ्यात पाणी आणणारं असतं. पण त्या दिवशी बाबांनी माझा हात हातात घेतला आणि तो सोडेनात. माझ्या हातावर त्यांनी माझ्या भावाचा हात ठेवला आणि भावाच्या हातावर काकांचा हात ठेवून सांगितलं, "तुम्ही तिघेजण कायम एकत्रच राहा."

बाबांनी हे आमचं एकत्र कुटुंब टिकवण्यासाठी पराकाष्ठा केली आणि ते त्यात यशस्वीही झाले. त्यांनी सांगितलेलं हे वाक्य प्रत्यक्ष कृतीत आणण्यासारखं आणि कायमचं लक्षात ठेवण्यासारखं होतं. मी त्यांचे सगळे शब्द अगदी जसेच्या तसे जपून ठेवले आहेत आणि कायमच जपणार आहे.

🔹जगाची दिशा आणि हरवलेला आनंद

🔹जगाची दिशा आणि हरवलेला आनंद

आजकाल सगळं जगच जणू काही चुकीच्या दिशेने वाटचाल करतंय असं वाटायला लागलं आहे. माणसाचं हसणं कमी झालंय, ती बिनधास्त, २४ तास जगण्याची वृत्ती कुठेतरी हरवली आहे. मनाचा ‘एफएसआय’ (FSI) कमी झाल्यासारखं वाटतं, म्हणजे विचारांना आणि भावनांना मोकळा श्वास घ्यायला जागाच मिळत नाहीये.

तुम्हाला स्वतःची किंमत किती शून्य आहे हे अनुभवायचं असेल, तर मुंबईत जाऊन तीन महिने तरी राहा. मुंबईत तुम्ही कुणीच नसता. हे ‘कुणीच नसणं’ खूप महत्त्वाचं आहे. मुंबईच्या गर्दीत आणि धावपळीत तुमचं अस्तित्व, तुमची ओळख गौण ठरते. तिथे तुम्ही फक्त गर्दीचा एक भाग असता, आणि हा अनुभव आपल्याला स्वतःच्या अस्तित्वाची वेगळी जाणीव करून देतो. कदाचित हीच जाणीव आपल्याला अधिक नम्र बनवते आणि खऱ्या आनंदाचा शोध घेण्यास प्रवृत्त करते.

मनुष्य आपला मेंदू प्रामुख्याने आहार, निद्रा, भय आणि मैथुन या मूलभूत गरजांसाठी वापरतो. चांगल्या, विधायक गोष्टींसाठी त्याचा वापर क्वचितच होतो. आपण भोजनाच्या आनंदावर जास्त लक्ष देतो, पण आनंदाच्या भोजनावर लक्ष देत नाही. याचा अर्थ असा की, आपण फक्त पोट भरण्यासाठी खातो, पण ते अन्न खाताना मिळणारा खरा आनंद किंवा त्यातून मिळणारी ऊर्जा याकडे आपलं दुर्लक्ष होतं. जीवनाचा खरा आनंद हा लहान-सहान गोष्टींमध्ये दडलेला असतो, पण त्याकडे आपलं लक्षच जात नाही.

अपेक्षा ठेवायच्या नाहीत, तर खरा आनंद शोधता येतो. जेव्हा आपण इतरांकडून किंवा परिस्थितीकडून कोणत्याही अपेक्षा ठेवत नाही, तेव्हा आपल्याला प्रत्येक गोष्टीत आनंद सापडतो. लोक इतके चिंतेत का आहेत? आनंदी जीवनाचा ‘झकास मंत्र’ त्यांना ठाऊक नाही की काय? कदाचित त्यांना अपेक्षांचा भार खाली ठेवायला जमत नाहीये.

आजकाल समोरच्या माणसावरचा संशय वाढत चालला आहे. प्रत्येक नात्यात, प्रत्येक भेटीत एक अविश्वासाची भिंत उभी राहतेय. या संशयामुळे आपली जिज्ञासा मेली आहे. नवीन गोष्टी शिकण्याची, लोकांना जाणून घेण्याची, जगाला समजून घेण्याची ती आतुरता आता राहिली नाही. यामुळे आपण स्वतःला एका छोट्याशा चौकटीत बंद करून घेतलं आहे.

या सगळ्यावर उपाय काय? कदाचित आपल्याला पुन्हा एकदा मनापासून हसायला शिकण्याची गरज आहे. अपेक्षांचा त्याग करून, वर्तमानात जगायला शिकण्याची गरज आहे. इतरांवर विश्वास ठेवून, जगाकडे पुन्हा एकदा कुतूहलाने पाहण्याची गरज आहे. कदाचित तेव्हाच आपल्याला या धावपळीच्या जीवनात हरवलेला खरा आनंद गवसेल.

🔹करसिव्ह आणि मी: एका शिक्षकाच्या आठवणी

🔹करसिव्ह आणि मी: एका शिक्षकाच्या आठवणी

         मी आठवीत असताना, कणकवलीच्या एस.एम. हायस्कूलमध्ये खामकर सरांनी आमच्यात करसिव्ह इंग्लिश रायटिंगची आवड निर्माण केली. मुख्याध्यापक असलेल्या खामकर सरांनी स्वतःच्या खर्चाने आम्हा प्रत्येकाला 'सुलेखन पुस्तिका' दिल्या. त्यातील सुंदर इंग्रजी अक्षरांनी मला भुरळ घातली. मी मूळतः अभ्यासू असल्यामुळे, जे दिसेल ते जसेच्या तसे उतरवण्याचा माझा प्रयत्न असे. माझे मराठी अक्षर आधीपासूनच वळणदार होते, तरीही मी त्यात सतत नवनवीन प्रयोग करत राहिलो. अक्षरातील या बदलांमुळे माझे खरे अक्षर कोणते, हे मलाही कळत नसे. पण लहानपणापासूनच मला लेखनाची आवड असल्याने, आजही माझा हा छंद मी जोपासत आहे याचा मला आनंद आहे.

         खामकर सरांनी आमच्याकडून रनिंग इंग्लिश लिपीचे अनेक कित्ते गिरवून घेतले. त्या कित्त्यांमध्ये सुंदर सुविचार असत. सुरुवातीला त्यांचे अर्थ कळत नसले तरी, हळूहळू मला त्या इंग्रजी विचारांचा अर्थ उमजू लागला. लिहिणे आणि समजणे या दोन्ही क्रिया खामकर सर आमच्याकडून एकाच वेळी करून घेत होते, हे आज मला समजते. त्यांनी कधीही सलग शिकवले नाही; फक्त आमच्याशी सलगी साधून बोलले. मुख्याध्यापक असूनही ते आमच्याशी इतके आपलेपणाने वागत, याचाच आम्हाला आनंद असे. त्यांच्याकडे पाहूनच आमचे शिक्षण होऊ लागले. हरीच्या कॅन्टीनमधून भजी तळण्याचा वास आला की सर आम्हा सर्व मुलांना भजी खाऊ घालत. पैसे नेहमी सरच देत; आम्ही कधीही पैसे दिले नाहीत. शिकवणे, खाणे आणि पुस्तके - सर्व काही फुकट! आज असे कोणी करत असेल यावर विश्वास बसणार नाही. पण खामकर सरांनी आमच्या भल्यासाठी आणि आमच्या चेहऱ्यावरील आनंदासाठी आपले जीवन वाहिले, असे म्हणायला हरकत नाही. ते सर्व प्रकारच्या मुलांमध्ये रमणारे व्यक्तिमत्व होते, त्यामुळे आम्ही विद्यार्थी त्यांच्या जवळ जायला कधीच घाबरत नसू.

         मी उत्तम करसिव्ह लिहायला लागलो. माझे अक्षर संपूर्ण शाळेत गाजले. आठवी आणि नववीचे सर्व इंग्रजी पेपर्स मी करसिव्हमध्येच लिहिले. आमचे इंग्रजीचे सर माझे अक्षर पाहून खूप खुश होत आणि त्यामुळे मला नेहमी इतरांपेक्षा जास्त गुण मिळत. दहावीत आलो, तेव्हा माझ्या वर्गशिक्षकांनी मला एक मोलाचा सल्ला दिला. ते म्हणाले, "प्रवीण, तुझे अक्षर सुंदर आहे यात शंका नाही. पण तुझी ही लिपी दहावीच्या बोर्डाचे पेपर तपासणाऱ्या शिक्षकाला वाचता आली नाही तर काय होईल? तुझे मार्क्स कमी होण्याची शक्यता जास्त आहे. त्याऐवजी, तू साध्या लिपीत लिहायला सुरुवात कर." त्यांनी दिलेला सल्ला मला पटला. मी पुन्हा साधे इंग्रजी लिहू लागलो, पण कधीतरी गंमत म्हणून करसिव्ह लिहिणे मात्र सुरूच ठेवले.

         एकदा मी माझ्या मोठ्या बहिणीच्या वहीवर रनिंग लिपीत तिचे नाव लिहून दिले होते. कणकवली कॉलेजमधील तिच्या प्राध्यापकांनी ते पाहिले. माझी बहीण 'राष्ट्रीय सेवा योजना' (NSS) मध्ये शिक्षण घेत असताना, त्यांच्या शिबिरे होत असत. त्यांच्या स्पर्धा झाल्या की, करसिव्ह लिपीत सर्टिफिकेट बनवण्याचे काम मला मिळे. हे काम मी आनंदाने दोन-तीन वर्षे केले असेल. आज, शिक्षक म्हणून पुन्हा वर्गात मुलांना 'करसिव्ह' लिपी शिकवताना, या सर्व घडामोडी माझ्या डोळ्यासमोरून सरकल्या आणि आता त्या शब्दबद्धही झाल्या.

लेखक: प्रवीण अशितोष कुबलसर

मुख्याध्यापक, शाळा शिडवणे नं. १

ता. कणकवली, जि. सिंधुदुर्ग

गुरुपौर्णिमा: गुरुवंदनेचा अनुपम सोहळा!

 

गुरुपौर्णिमा: गुरुवंदनेचा अनुपम सोहळा!

आज, गुरुवारी, १० जुलै २०२५ रोजी सकाळपासून सुरू झालेला गुरुपौर्णिमेच्या शुभेच्छांचा ओघ अजूनही थांबलेला नाही. खरं तर, रात्री उशिरापर्यंत हे प्रेमळ संदेश येतच राहतील. आम्हा शिक्षकांसाठी गुरुपौर्णिमा हा दिवस म्हणजे उत्साहाचा आणि आनंदाचा एक अद्वितीय सोहळा असतो. या दिवशी विद्यार्थ्यांकडून मिळणारी गुरुवंदना शिक्षकी पेशाचं सार्थक करून जाते. जेव्हा ती गुरुवंदना मिळते, तेव्हा मनात एक आगळीच कृतज्ञता आणि समाधान दाटून येतं. 

या गुरुपौर्णिमेचं मला नेहमीच अप्रूप राहिलं आहे, कारण या निमित्ताने अनेक आदरपूर्वक संदेश प्राप्त होतात. हे संदेश पाहून अजूनही लोकांचा शिक्षकांवरील विश्वास कणभरही कमी झालेला नाही, हे स्पष्ट होतं. जगात असंख्य लोक गुरूला आपला आदर्श मानतात आणि आपल्या भारतीय संस्कृतीत तर गुरूला अनन्यसाधारण महत्त्व आहे. 

पारंपरिक गुरुजी, बाई आता नवीन पिढीचे 'सर' आणि 'मॅडम' झाले असले तरी, गुरुजींची क्रेझ आजही तितकीच आहे! काही गावांमध्ये तर गुरूंना देवाइतकं वंदनीय मानणारे लोक आहेत. ग्रामीण भागात काम करणाऱ्या शिक्षकांना याचा अनुभव अधिक तीव्रतेने येतो. गावातील लोकांनी दिलेला आदर स्वीकारत हे शिक्षक जेव्हा शहराकडे येतात, तेव्हा मात्र आदरात काहीशी कमतरता जाणवते. यामागचं कारण काय असावं बरं?

शहरातील जास्त शिकलेल्या माणसांना वेळेचा अभाव असतो, कदाचित यामुळेच त्यांना आदर व्यक्त करण्याची आठवण होत नसेल. कामांच्या गडबडीत आदर देणं हे एकच काम नसतं, हे खरंय. पण गेली अनेक वर्षे खेड्या-पाड्यांत काम करणारा मी मात्र शहरात नोकरीसाठी न आल्याबद्दल धन्यता मानतो. कारण इथला माणुसकीचा ओलावा आजही टिकून आहे.

सकाळी शाळेत जायला निघालो. माझ्या शाळेतील गुरुजनांसाठी भेटवस्तू घेतल्या होत्या. महर्षी व्यासांनी 'महाभारत' सांगितले आणि ते गणपतीने लिहिले. म्हणूनच मी ठरवले होते की, माझ्या शाळेतील गुरुजनांना गणेश मूर्ती भेट द्यावी. जाताना कार्यक्रमाची रूपरेषा डोळ्यासमोर तरळत होती. कासार्डे जवळ आले होते. अचानक RTO वाहतूक पोलिसांनी हात दाखवला. मी माझी टू-व्हीलर थांबवली. त्यांच्याशी आदरपूर्वक बोललो आणि त्यांनीही आदरानेच प्रतिसाद दिला. त्यांनी माझ्या गाडीचा नंबर स्कॅन केला. माझ्या गाडीची सर्व कागदपत्रे माझ्याकडे आहेत असं मला वाटत असतानाच, त्यांनी PUC नसल्याचं सांगितलं. मी पाकिटातून PUC चा पिवळा कागद काढला, पण तो माझ्या दुसऱ्या गाडीचा, स्कूटरचा निघाला. 

साहजिकच, तो ग्राह्य धरला गेला नाही. मला दंड भरावा लागणार हे निश्चित होतं आणि मी तो भरण्यास लगेच तयार झालो. ते पोलीस अधिकारीसुद्धा हसत म्हणाले, "सर, तुम्हाला फक्त ५०० रुपये भरावे लागणार!" मी भरतो म्हणालो आणि त्यांनी पैसे भरण्याची प्रक्रिया पूर्ण केली. विशेष म्हणजे, इतके दिवस मी त्या रस्त्याने जातो, पण मला कधीच त्यांनी अडवले नव्हते. आज मला एक वेगळीच 'गुरुवंदना' मिळाली होती. जणू मीच त्यांना माझ्या अनुभवाची 'गुरुदक्षिणा' दिली होती! माझ्या चेहऱ्यावर दंड भरल्याचा लवलेशही नव्हता, कारण कधीतरी आपण असे सापडू शकतो याचा एक चांगला अनुभव आज मला मिळाला होता. या घटनेवर हसत हसतच मी शाळेच्या दिशेने निघालो.

शाळेच्या कार्यालयाच्या बाहेर रेनकोट काढायला थोडा वेळ लागला. कार्यालयात शिरलो, तर काय सातवीच्या मुली धावतच बुके हातात देत, "सर, गुरुपौर्णिमेच्या हार्दिक शुभेच्छा!" म्हणत स्वागत केले. मी अक्षरशः भारावून गेलो! सातवीच्या मुली खरंच भारी आहेत, कधी सरप्राईझ देतील सांगता येत नाही. आता मी आनंद ओसंडून परिपाठ कक्षाकडे वळलो. वरुणकर मॅडमनी वर्गात शिरताच मला शुभेच्छा दिल्या आणि नमस्कारही केला. 

तेवढ्यात हेमा वंजारी मॅडम नमस्कार करू लागल्या. त्यांच्या डोक्यात माळलेली दोन गुलाबपुष्पे नमस्कार करताना माझ्या पायावर पडली. किती अद्भुत क्षण! वर्गात पाऊल टाकताच सगळी मुले भेटवस्तू देण्यासाठी आधीच आतुर झाली होती. त्यांनी भराभर पायाला डोके लावून नमस्कार करायला सुरुवात केली. सर्वांनी सुंदर भेटवस्तू दिल्या. या भेटवस्तू खऱ्या अर्थाने अनमोल होत्या, कारण त्यामागे देण्याचा निष्पाप भाव होता. मला आज खूपच सुंदर वाटले.

मीही माझ्या आयुष्यातील माझ्या गुरूंविषयीच्या आठवणींना उजाळा दिला. माझे अनुभव सांगितले. सर्व शिक्षकांनीही आपले अनुभव शेअर केले. तेव्हा त्यांच्यातील आदर्श शिक्षकाला मी नव्याने पाहू शकलो. माझ्यासारख्या शिक्षकाला अशी गुरुपौर्णिमा सतत यावी असं वाटलं नाही, तरच नवल!

---

लेखक : प्रवीण अशितोष कुबलसर, मुख्याध्यापक, शाळा शिडवणे नं. १

🔴 माझ्या प्रिय विद्यार्थी मित्रांनो, पालकहो आणि सर्व सहकारी शिक्षकांनो,

🔴 माझ्या प्रिय विद्यार्थी मित्रांनो, पालकहो आणि सर्व सहकारी शिक्षकांनो,

कालचा दिवस माझ्यासाठी एका वेगळ्याच समाधानाचा होता. शिडवणे नं. 1 च्या शाळेत, सातवीच्या वर्गात मी मराठी विषय शिकवत होतो आणि नेहमीप्रमाणेच 'श्रावणमासी' ही कविता शिकवायला घेतली. पण काल ती शिकवताना मला पुन्हा एकदा कवी त्र्यंबक बापूजी ठोंबरे म्हणजेच आपल्या सर्वांचे लाडके बालकवी यांचे मोठेपण नव्याने जाणवले.

बालकवी: प्रतिभेचा अविष्कार!

किती कमी वयामध्ये त्यांनी एवढा सुंदर काव्यप्रकार हाताळला! श्रावण महिन्याच्या आल्हाददायक वातावरणात त्यांना ही कविता सुचली असावी आणि त्यांच्या प्रतिभेतून हे सुंदर काव्य प्रसवावं, हे खरोखरच कौतुकास्पद आहे. आज 2025 मध्येही, मी स्वतः मराठीतून एम.ए. केलेला एक शिक्षक असूनही, ही कविता शिकवताना मला माझे ज्ञान तोकडे वाटू लागते. बालकवींनी केलेली शब्दांची रचना निव्वळ भाव खाऊन जाणारी आहे. त्यातील यमकबद्धता, लयबद्धता आणि शब्दांतून उमटणारी सहजता मन मोहून टाकते. व्याकरणाचा अभ्यास करून, अर्थ न बदलता अशी काव्यप्रतिभा त्या काळात त्यांनी दाखवावी, हे खरंच अतुलनीय आहे. कोणीतरी अगदी खरं म्हटलंय, "जे न देखे रवी, ते देखे कवी!"

'श्रावणमासी'ची चिरंजीवता आणि शिकवण्यातील आनंद

या कवितेचे मुलांसमोर संपूर्ण रसग्रहण करताना मिळणारा आनंद शब्दांत व्यक्त करणे कठीण आहे. भान हरपून जाऊन शिकवतच राहावं असं वाटत राहतं. लहानपणी मी 'श्यामची आई' चित्रपट पाहिला होता, त्यात छोटा श्याम (जो नंतर साने गुरुजी म्हणून ओळखला गेला) गुरुजींसमोर हीच कविता म्हणून दाखवत होता. ती आठवण आजही माझ्या मनात ताजीतवानी आहे. बालकवी खरोखरच महान कवी होते आणि त्यांची ही कविता सातवीच्या मराठी पुस्तकात अभ्यासाला आलेली असल्यामुळे दरवर्षी आम्हाला ती शिकवायला मिळते, हे खरोखरच आमचं भाग्य आहे!

त्या काळात कोणतीही आधुनिक साधने नसताना असे महान कवी निर्माण झाले, ज्यांनी आपले अख्खे जीवन काव्य, पद्य, गद्य, नाटक, एकांकिका, कादंबऱ्या आणि इतर वाङ्मय निर्माण करण्यासाठी वाहिले.

शिक्षकांचे योगदान: ज्ञानाची आणि संस्कृतीची ज्योत

आता आपण शिक्षक म्हणून काम करताना, मला वाटते की आपणही समर्थ रामदास स्वामींनी सांगितल्याप्रमाणे "दिसामाजी काहीतरी नित्य लिहावे, प्रसंगी अखंडित वाचीत जावे" हे आचरणात आणले पाहिजे. आपण शिक्षक म्हणून मुलांच्या समोर अनेक भूमिका पार पाडत असतो. त्यामुळे, मी सर्व शिक्षकांना नम्र विनंती करतो की आपण दररोज तुम्हाला जे भावेल, जे सुचेल ते लिहावं आणि ते आपल्या मुलांना वाचायला द्यावं.

या प्रयत्नातूनच आपण पुढील पिढीला केवळ पुस्तकी ज्ञानाने नव्हे, तर संवेदनशील विचारांनी आणि सर्जनशीलतेने समृद्ध करू शकू. हीच खरी वाङ्मयीन सेवा ठरेल आणि यातूनच आपल्या भावी पिढ्या अधिक सुजाण आणि विचारशील बनतील.

धन्यवाद!

आपला नम्र,

प्रवीण अशितोष कुबल सर

मुख्याध्यापक, शाळा: शिडवणे नं. 1