निपुण भारत: उद्याच्या पिढीसाठी ज्ञानाचा दीपस्तंभ

निपुण भारत: उद्याच्या पिढीसाठी ज्ञानाचा दीपस्तंभ

शिडवणे गावातील शाळेत नुकतीच एक अनोखी गोष्ट मुलांच्या मनात रुजली. मुख्याध्यापक प्रवीण सरांनी 'निपुण भारत' या महत्त्वाकांक्षी योजनेची कथा अगदी सोप्या शब्दांत मुलांना सांगितली. ही केवळ एक योजना नाही, तर आपल्या देशाच्या भविष्याची आधारशिला आहे, ज्ञानाचा एक तेजस्वी दीपस्तंभ आहे, जो प्रत्येक मुलाला सक्षम आणि सुजाण बनवण्याचे स्वप्न पाहतो.

'निपुण' या शब्दाचा अर्थच आहे 'हुशार'. या कार्यक्रमाचा पहिला आणि महत्त्वाचा नियम आहे - 'निपुण सदा बोलावे, अभ्यासावे जनांसी सांगावे'. याचा अर्थ असा की प्रत्येक मुलाने चांगले आणि ज्ञानवर्धक बोलायला शिकले पाहिजे, आपले लक्ष अभ्यासात केंद्रित केले पाहिजे आणि जे काही ज्ञान अर्जित केले आहे, ते इतरांनाही आनंदाने वाटले पाहिजे. कारण ज्ञान वाटल्याने वाढते, आणि याच विचारातून एका सुजाण समाजाची निर्मिती होते.

आपल्या देशाने एक महत्त्वाचे ध्येय निश्चित केले आहे - 2026-27 पर्यंत प्रत्येक मुलाला साक्षर करायचे आहे. केवळ अक्षरांची ओळख पुरेशी नाही, तर 'संख्यात्मक ज्ञान ते द्यावे' म्हणजे मुलांना आकडेमोड आणि गणिताचे मूलभूत ज्ञान असणे आवश्यक आहे. जीवनातील अनेक समस्या सोडवण्यासाठी आणि योग्य निर्णय घेण्यासाठी हे ज्ञान अत्यंत महत्त्वाचे आहे.

या ध्येयापर्यंत पोहोचण्यासाठी पाया मजबूत करणे गरजेचे आहे. 'पायाभूत लेखन, वाचन, विकसित ते करावे' यावर लक्ष केंद्रित केले जात आहे. लहान वयातच मुलांची लिहायची आणि वाचायची क्षमता चांगली विकसित झाली, तर पुढील शिक्षणाचा मार्ग सोपा होतो. त्याचबरोबर 'गणितीय कौशल्य बाणवावे' म्हणजे तर्कशुद्ध विचार करण्याची आणि गणितातील संकल्पना समजून घेण्याची क्षमता मुलांमध्ये रुजवली जाईल.

'निपुण भारत' हा केवळ एक स्थानिक किंवा राज्याचा कार्यक्रम नाही, तर 'एन म्हणजे नॅशनल, राष्ट्रीय कार्यक्रम आहे'. ही एक देशव्यापी मोहीम आहे, 'आय म्हणजे इनिशिएटिव्ह आहे', एक महत्त्वपूर्ण सुरुवात आहे, जी आपल्या भावी पिढीला सक्षम बनवण्यासाठी उचललेले एक ठोस पाऊल आहे. 'पी फॉर प्रोफिसीयंसी, यू फॉर अंडरस्टँडिंग आहे' म्हणजे प्रत्येक मुलाने केवळ ज्ञान मिळवू नये, तर ते ज्ञान त्याला व्यवस्थित समजले पाहिजे. आणि 'एन फॉर न्यूमरसी आहे', आकडे आणि संख्यांचे महत्त्व अनमोल आहे.

या महत्त्वाकांक्षी अभियानाची सुरुवात जुलै 2021 मध्ये झाली आणि 2027 पर्यंत या ध्येयाला मूर्त स्वरूप देण्याचा संकल्प आहे. शिक्षण केवळ पुस्तकी नसावे, म्हणूनच 'खेळ, कथा आणि ताल, स्थानिक कला, हस्तकला' यांचा समावेश करण्यात आला आहे. मुलांना खेळातून शिकायला मिळेल, कथांमधून कल्पनाविश्वाची सफर करता येईल, आणि आपल्या स्थानिक कला व हस्तकलांची ओळख होईल. 'संगीतालाही महत्त्व द्यावे', कारण संगीत हे केवळ मनोरंजन नाही, तर ते एकाग्रता आणि सर्जनशीलता वाढवते.

शिकण्याच्या प्रवासात कोणतीही अडचण येऊ नये आणि मुलांचे लक्ष विचलित होऊ नये, यासाठी 'नाही कशात अडखळणे, आणि नाही उगीच भटकणे' हा महत्त्वाचा नियम आहे. प्रत्येक मुलाने 'वाचन-लेखनात प्रवीण होणे' म्हणजेच वाचण्यात आणि लिहिण्यात निष्णात असणे आवश्यक आहे.

शिकलेले ज्ञान केवळ पुस्तकात राहू नये, ते व्यवहारात उपयोगात यावे यासाठी 'प्रश्नांची उत्तरे देणे, नित्य अभ्यासे प्रकटावे' महत्त्वाचे आहे. मुलांना विचारलेल्या प्रश्नांची उत्तरे आत्मविश्वासाने देता आली पाहिजेत आणि यासाठी नियमित अभ्यास करणे गरजेचे आहे. यामुळे 'मार्ग आमुचे सुलभ वाटावे', म्हणजे शिक्षणाचा मार्ग अधिक सोपा आणि आनंददायी होईल.

अक्षरांची ओळख ही ज्ञानाची पहिली पायरी आहे. म्हणूनच 'क, ख, ग, घ, ङ, आणि ए, बी, सी, डी' यांसारख्या अक्षरांचे ज्ञान मुलांना व्यवस्थितपणे दिले जाईल, जेणेकरून त्यांना पुढील शिक्षणाची मजबूत नींव मिळेल.

या सगळ्या प्रयत्नांचा उद्देश एकच आहे - 'अपुल्या भारत देशा, निपुण करत राहावे'. आपल्या देशाला ज्ञानी आणि सक्षम बनवण्यासाठी सतत प्रयत्नशील राहायचे आहे. 'ध्येयासाठी सदैव झुंजावे', या उदात्त ध्येयासाठी आपण सर्वांनी एकजुटीने प्रयत्न करायचे आहेत.

जेव्हा आपला 'भारत निपुण होई, परिपूर्ण भारत होई', तेव्हा हे केवळ एक स्वप्न राहणार नाही, तर ती एक ऐतिहासिक सत्यता असेल. 'हाचि सुबोध अमुचा, इतिहासे करुन दाखवावे', हाच आपला निर्धार आहे आणि याच निर्धारातून एका नवीन, सशक्त आणि ज्ञानी भारताची निर्मिती होईल. प्रवीण सरांनी सांगितलेली ही गोष्ट केवळ एक प्रेरणा नाही, तर एक कृती कार्यक्रम आहे, ज्यामध्ये प्रत्येक मुलाचा सहभाग महत्त्वाचा आहे. चला तर मग, या ज्ञानयज्ञामध्ये आपणही आपली समिधा अर्पण करूया!