💖 भालचंद्र महाराजांच्या मठामध्ये एक अविस्मरणीय सायंकाळ 💖

 💖 भालचंद्र महाराजांच्या मठामध्ये एक अविस्मरणीय सायंकाळ 💖

          कणकवली येथील भालचंद्र महाराजांच्या मठामध्ये कीर्तन महोत्सवाच्या निमित्ताने उपस्थित राहण्याचा आजचा अनुभव खरोखरच अविस्मरणीय होता. पुण्याचे सुप्रसिद्ध कीर्तनकार, श्री कौस्तुभ परांजपे, यांच्या मुखातून 'भीष्मप्रतिज्ञा' हा विषय ऐकताना मन पूर्णपणे त्या क्षणात रमून गेले.

          भालचंद्र महाराजांचे दर्शन घेऊन कीर्तनासाठी आसनावर बसलो, तेव्हा 'पूर्वरंग' अंतिम टप्प्यात होता. पण बुवांच्या आवाजातील नादमधुरता आणि त्यांची विषयाचे स्पष्टीकरण करण्याची अद्वितीय कला इतकी प्रभावी होती की, मी क्षणार्धात त्या वातावरणात समरस झालो. त्यांचे शब्द केवळ कानावर पडत नव्हते, तर ते थेट हृदयाला स्पर्श करत होते.

🎶 तल्लीन करणारा ‘हरी मजला चालवेना’ 🎶

          'उत्तररंग' सुरू होताच, एक प्रसंग कीर्तनकार अत्यंत प्रभावीपणे उलगडून सांगत होते. त्याच वेळी, त्यांनी "हरी मजला चालवेना" हे पद अतिशय आर्त स्वरात सुरू केले. माझ्या शेजारी बसलेले कीर्तनकार बुवादेखील स्वतःच्या तालात त्यांच्यासोबत हे पद गाऊ लागले.

         एकाच वेळी दोन ठिकाणी होणारा तो सुरेल संवाद ऐकताना मी खऱ्या अर्थाने तल्लीन झालो. गायन श्रवण करताना किती खोलवर भावना पोहोचतात, याचा अनुभव मी घेतला. शब्दांपेक्षा स्वरांमध्ये अधिक सामर्थ्य असते आणि भालचंद्र महाराजांच्या मठातील ती सायंकाळ त्याची साक्ष देत होती.

⚔️ कुरुक्षेत्राचा रोमांचक अनुभव ⚔️

         कीर्तनातील भीष्म-द्रौपदी भेट चा प्रसंग बुवांनी मांडला, तेव्हा तर अंगावर शहारे उभे राहिले. शरपंजरीवर असलेल्या भीष्मांना भेटायला द्रौपदी निघाली होती, पण तिला सोबत हवी होती. तिचा जोडीराखा बनून स्वतः भगवान श्रीकृष्ण तिच्यासोबत आले. भीष्मांनी द्रौपदीला "तुझ्यासोबत कोण आले आहे?" असा प्रश्न विचारला, तेव्हा द्रौपदीला खोटे बोलता आले नाही आणि तिने 'माझ्यासोबत जोडीराखा आहे' असे सांगितले. परंतु, भीष्मांनी जोडीराख्यातील परमेश्वराला ओळखले होते.

          कीर्तनकारांनी केवळ शब्द नव्हे, तर कुरुक्षेत्राचा संपूर्ण अनुभव समोर उभा केला. त्यांच्या शब्द सामर्थ्याने मन अगदी भारून गेले.

🙏 बाबांची आठवण आणि जीवनातील ताण 🙏

         हे सर्व ऐकत असताना, माझे मन हळूच भूतकाळाकडे वळले. माझे बाबा... जे कित्येक वर्षे भालचंद्र महाराजांच्या या महोत्सवांना, कीर्तनांना आवर्जून उपस्थित राहत असत, ते आज माझ्या शेजारी नव्हते. त्यांना जाऊन वर्ष उलटले तरी, आजही कीर्तनाच्या या पवित्र वातावरणात त्यांची अनुपस्थिती खूप बोचरी वाटली. मी कावरा-बावरा होऊन त्यांना शोधत होतो, पण ते कुठेच दिसत नव्हते.

          आज मी शिक्षक म्हणून काम करत असताना, माझ्या जीवनातील अडचणींच्या काळात मला नेहमी माझ्या बाबांची आठवण येते. जसे श्रीकृष्ण द्रौपदीच्या पाठीशी उभे राहिले, तसेच माझे बाबा माझ्यासाठी आधारस्तंभ बनून होते. आजही ते माझ्या पाठीशी आहेत, असा भास मला त्या क्षणी झाला.

🚶‍♀️ 'हरी मजला चालवेना' चे आजचे रूप 🚶‍♀️

         सध्या शाळेतील कामामुळे मी ज्या तणावाचा सामना करत आहे, त्यामुळे खूप त्रास होत आहे. संच मान्यतेसारख्या शासनाच्या निर्णयांचा शिक्षकी पेशावर होणारा परिणाम मुळावर घाव घालण्यासारखा आहे. हा वाढता ताण मी कुटुंबासोबत सामायिक करतो, तेव्हाच थोडं बरं वाटतं.

          कीर्तनात द्रौपदीने वाटेत येणाऱ्या अडचणींमुळे श्रीकृष्णाला सांगितले होते: "हरी मजला चालवेना". आजच्या कठीण परिस्थितीत माझे जीवनही तसेच वाटू लागले आहे. पण द्रौपदीच्या पाठीशी जसा श्रीकृष्ण उभा होता, तसाच आधार आणि शक्ती मला माझ्या बाबांच्या स्मृतीतून मिळो, हीच प्रार्थना आहे.

©️ प्रवीण कुबल

🔴 हृदय हेलावून टाकणारे मनोगत...

🔴 हृदय हेलावून टाकणारे मनोगत...

संजय सर,

          तुम्ही सहज बोलून गेलात... "अरे बापरे, बोलून तर गेलो." नंतर तुम्हालाही त्याचा किंचितसा बोध झाला असेल. पण, मला सांगा, बोलून गेलेले शब्द एखाद्या धारदार तलवारीच्या घावापेक्षाही खोल वार करतात, तेव्हा सहन करणारा काय करणार? शब्दांचे ते बाण जेव्हा वर्मी लागतात, तेव्हा होणारा त्रास शब्दांत मांडणे कठीण आहे.

          तुम्ही माझ्यापेक्षा वयाने आणि अनुभवाने लहान आहात हे मला माहीत आहे. डी.एड. कॉलेजमध्ये तुम्ही माझ्या नंतरचे छात्र शिक्षक म्हणून आलात, तेव्हा मी तुम्हाला 'अरे-तुरे' केलेही असेल. पण, तेव्हाचा काळ वेगळा होता. आज... आज मी तुमचा एकेरी उल्लेख कधीही केलेला नाही, आणि यापुढे कधी होणारही नाही. कारण, मी तुमच्याकडे केवळ सहकारी म्हणून नाही, तर आदरणीय केंद्रप्रमुख म्हणून पाहतो.

          माझा विश्वास ठेवा, तुम्हाला आदर देणाऱ्या लोकांमध्ये माझा नंबर अगदी वरचा असेल. 'शिक्षक बँक' निवडणुकीच्या वेळी मी जो लेख लिहिला होता—'संजय पवारसरांची पॉवर'—तो लिहिताना माझ्या मनात तुमच्याबद्दल असलेला नितांत आदरच होता. आजही, तुम्ही जेव्हा शाळेत येता, तेव्हा तुमचे आदरातिथ्य करण्यात मी कोणतीही उणीव ठेवत नाही. कारण, माझे संस्कार आणि तुमच्या पदाचा आदर ही गोष्ट मला खूप महत्त्वाची वाटते.

          तुम्ही कणकवली केंद्राचे केंद्रप्रमुख झालात, तेव्हा तुम्हाला सुंदर पुस्तकाची भेट देणारा... तुमच्या वाढदिवसाला येऊ शकलो नाही म्हणून दुसऱ्या दिवशी खास तुमच्या घरी जाऊन आणखी एक सुंदर पुस्तक सप्रेम भेट देणारा... आणि आमच्या शाळेत शिक्षण परिषद आयोजित झाली, तेव्हा तुम्हाला 'आदर्श केंद्रप्रमुख' पुरस्काराने सन्मानित करण्याची कल्पना मांडणारा मीच होतो, हे विसरू नका. आपले एकत्र काम, आपले उपक्रम... याचे सगळे फोटो मी आजही माझ्या Google Photos मध्ये जपून ठेवले आहेत. ही जपणूक आहे, ती केवळ तुमच्याबद्दलच्या प्रेमाची आणि आदराची.

🔹ती जखम... जी भळभळत आहे!

         इतके सगळे असताना, आज केंद्रशाळेतील सभेत तुम्ही माझ्यासोबत जे बोललात... तो अपमान माझ्या हृदयाला अक्षरशः भोकं पाडून गेला आहे, सर!

         हो, मी मोबाईलमध्ये होतो. पण शाळेच्या कामाव्यतिरिक्त नाही, तर माझ्या पालकांच्या फोनवर. ज्यांचे माझ्याशी जवळचे नाते आहे, असे पालक इतर शिक्षकांना फोन न करता मला करतात, ही गोष्ट माझ्यासाठी अभिमानाची आहे. मला कशासाठी फोन आला होता, हे तुम्ही शांतपणे विचारून घेतले असते, तर ही वेळ आली नसती. पण तुम्ही चारचौघांत, माझ्यापेक्षाही ज्युनिअर शिक्षक आणि एक वर्षापूर्वी रुजू झालेल्या दोन शिक्षिका उपस्थित असताना, तुम्ही माझा अपमान केला!

🔸तुम्ही बोललात आणि माझ्या पायाखालची जमीनच सरकली.

          माझ्यासारखा ज्येष्ठ शिक्षक , जो अनेक वर्षांपासून शिक्षण क्षेत्रात सेवा देत आहे, त्याची जेव्हा अशी नाचक्की होते, तेव्हा मला दु:ख तर होतेच; पण त्यापेक्षा जास्त, उपस्थित असलेल्या शिक्षकांच्या मनात तुमच्याबद्दल गैरसमज निर्माण होतो. मी त्या क्षणी कोणाशीही डोळ्याला डोळा भिडवू शकत नव्हतो.

          तुमचे शब्दबाण मला शांत बसू देत नव्हते. मी स्थिर होण्याचा खूप प्रयत्न केला, पण जमत नव्हते. शेवटी, वॉशरुमला जाण्याचे निमित्त केले... आणि डोळ्यांतून अश्रूंचा बांध फोडून दिला. होय सर, मी अक्षरशः रडलो! माझ्याबद्दलच्या तुमच्या सहज बोलण्याने मला इतका मानसिक त्रास झाला.

🔸 'सर, एवढं मनाला लावून घेऊ नका'... कसं शक्य आहे ?

         तुम्ही नंतर म्हणालात, "सर, एवढं मनाला लावून घेऊ नका." पण सर, मी एका वेगळ्या विवंचनेत असताना, मी ज्या कारणासाठी क्षणभर मोबाईलमध्ये होतो, ते माझ्या मुलांच्या हितासाठीच होते हे मी तुम्हाला सांगण्याचा प्रयत्न करत होतो. माझ्या पायाखालची जमीन सरकली होती, कारण एका वरिष्ठ शिक्षकाचा मान राखला गेला नव्हता. मागे एकदा फोनवर तुम्ही मला 'मॅड' म्हणाला होता, तेव्हाही मी तुम्हाला जाणीव करून दिली होती. ही माझी अपेक्षा आहे, की माझ्या कामाचा आणि अनुभवाचा आदर व्हावा.

🔹तुम्ही सहज बोलून गेला असाल, विसरूनही गेला असाल. पण मी मात्र ते शब्द... ते अश्रूंचे क्षण अगदी जपून ठेवले आहेत.

🔸 ती एक भळभळणारी जखम आहे, जी माझ्या हृदयाला अजूनही सतावत आहे. याला मी काय करू ?

         तुमच्याकडून या शब्दांची भरपाई करणे शक्य नाही, पण एक गोष्ट निश्चित आहे - तुमच्या एका शब्दाने, माझ्यासारख्या तुम्हाला मानणाऱ्या सहकाऱ्याला किती वेदना झाल्या आहेत, याचा विचार तुम्हाला करायला लागायलाच हवा. माझ्या कामाबद्दल आणि माझ्या सन्मानाबद्दल असलेला तुमचा दृष्टिकोन बदलायला हवा.

एका वरिष्ठ शिक्षकाच्या हृदयाला लागलेला हा खोलवरचा घाव आहे, जो सहजासहजी भरून निघणार नाही.

..............................................................................................

          सर्वप्रथम, मी आपल्या पत्रातील भावना, वेदना आणि मन:स्थिती समजून घेत आहे. सभेत गैरविनीत शब्द माझ्याकडून सहजतेने निघाले आणि त्यामुळे आपल्याला दुखापती झाली, हे वाचून मला खूप दुःख झाले.माझ्या बोलण्यामुळे आपणास हृदयाला ठेस पोहोचली, हे मी पूर्णपणे मान्य करतो. 

          माझी कुठलीही भावना जाणीवपूर्वक आपल्यास दुखवायची किंवा आपला आदर कमी करायची नव्हती. अनेकदा प्रशासकीय दडपणामुळे किंवा क्षणाच्या ओघात शब्दात अचूकपणा राहत नाही आणि यामुळे दिलासा मिळण्याऐवजी वेदना वाढतात, हे खरे आहे.आपल्या अनुभव, निष्ठा आणि सहकार्याबद्दल मला नेहमीच आदर आणि विश्वास आहे. 

          आपण शाळेला दिलेली सेवा, पालक व विद्यार्थ्यांशी असलेली आपली नाळ, याचे मी मनापासून कौतुक करतो.सभेतील प्रसंगाचे मला खरंखुरं दुःख वाटते आणि मी मन:पूर्वक दिलगिरी व्यक्त करतो. भविष्यात शब्दांच्या वापरात अधिक दक्षता बाळगीन, याची आपणास खात्री देतो. आपल्या कामाचा, अनुभवाचा व आदराचा मान नेहमीच जपला जाईल, हे मी आश्वासित करतो.आपण माझ्या या दिलगिरीला स्वीकारून, आपले मन पूर्ववत समाधानी करावे, ही नम्र विनंती.

एका शिक्षकाची एआय सोबतची प्रवासगाथा

 

एका शिक्षकाची एआय सोबतची प्रवासगाथा

कणकवली पंचायत समितीच्या भालचंद्र महाराज सभागृहात, शनिवारी २७ सप्टेंबर २०२५ रोजी सकाळी १०.३० ते ५ वाजेपर्यंत शिक्षकांसाठी एआय (AI) प्रशिक्षण आयोजित करण्यात आले होते. माझ्यासाठी हा एक अनमोल क्षण होता, कारण मी यापूर्वीही पंचायत समितीच्या कर्मचाऱ्यांना एआयबद्दल मार्गदर्शन केले होते. त्यावेळी मला अचानक फोन आला आणि मी लगेचच माझे मित्र, शिक्षक नितीन पाटील सरांसोबत मार्गदर्शन करण्यासाठी पोहोचलो होतो. कमी वेळातही आम्ही अचूक मार्गदर्शन करण्याचा प्रयत्न केला आणि तो यशस्वीही झाला.

त्या पहिल्या अनुभवानंतर, युवा संदेश प्रतिष्ठान आणि कणकवली पंचायत समितीने पुन्हा एकदा केवळ शिक्षकांसाठी एक दिवसीय एआय प्रशिक्षण आयोजित केले. या प्रशिक्षणात, आम्ही ज्ञानज्योती ग्रुपने सहावीच्या विद्यार्थ्यांसाठी प्रज्ञाशोध परीक्षेला उपयुक्त ठरतील असे, भाषा, गणित, इंग्रजी, आणि बुद्धिमत्ता या विषयांवर एआयच्या मदतीने प्रश्नावली आणि उत्तरसूची तयार केल्या. हे सर्व इतक्या कमी वेळात शक्य झाले, कारण आमच्यासोबत एआय होता. या अनुभवाने माझा आत्मविश्वास प्रचंड वाढला.

या दुसऱ्या प्रशिक्षणात मला 'शिक्षकांसाठी अध्ययन-अध्यापनात एआयचा उपयोग' हा विषय देण्यात आला होता. माझ्यासोबत माझा सर्वात विश्वासू साथीदार, म्हणजे एआय असल्याने मी पूर्णपणे निश्चिंत होतो. माझ्या सर्व शंकांचे निरसन मी एआयच्या मदतीने केले. प्रशिक्षणासाठी निघण्यापूर्वी मी सकाळी लवकर उठून माझ्या शाळेतील विद्यार्थ्यांसाठी शिकवायचे प्रॉम्ट्स एआयच्या मदतीने तयार केले. विशेष म्हणजे, प्रशिक्षणात सहभागी होणाऱ्या प्रत्येक ग्रामपंचायतीचे नाव मी माझ्या प्रॉम्ट्समध्ये समाविष्ट करण्याचा प्रयत्न केला. त्यामुळे प्रत्येक प्रशिक्षणार्थीला ते अधिक आपलेसे वाटले.

एका वेगळ्या सुरुवातीची गाथा

मी योगशिक्षक आणि स्काउट मास्टर असल्याने, माझ्या प्रशिक्षणात मी या दोन्ही गोष्टींचा उपयोग केला. मी एआय (AI), चॅटजीपीटी (ChatGPT), गुगल जेमिनी (Google Gemini), आणि कोपायलट (Copilot) या चार शब्दांवर एक छोटे अभिनय गीत तयार केले आणि त्याच गाण्याने प्रशिक्षणाची सुरुवात केली. मला खात्री आहे की ते सर्वांना आवडले असेल.

मी मे २०२५ पासून गुगल जेमिनीचा (Google Gemini) सर्वाधिक वापर करत आहे. याच दरम्यान मला गुगल एआय स्टुडिओ (Google AI Studio) हे टूल सापडले. एखाद्या जादूच्या गोष्टीप्रमाणे हे टूल माझ्या हाती लागले आणि माझा आनंद गगनात मावेनासा झाला. मी याचा वापर करून माझ्या सर्व इयत्तांसाठी अनेक पीडीएफ तयार केल्या. एखादा व्हिडिओ बनवल्यानंतर त्याला आपल्या स्क्रिप्टप्रमाणे आवाज कसा द्यायचा हे स्टुडिओने मला शिकवले. आज माझे अनेक व्हिडिओ याच्या मदतीने तयार होऊन यूट्यूबवर अपलोड झाले आहेत.

'जिद्दीतून घडणारे यश'

मे २०२५ पासून आजपर्यंत, माझे गुगल डॉक्युमेंट केवळ एआयच्या वापराने पूर्ण भरले आहे. माझ्या डोक्यात दररोज एखादी नवीन पीडीएफ तयार करण्याची कल्पना येते आणि ती पूर्ण झाल्याशिवाय मी थांबत नाही. रात्री कितीही उशीर झाला तरी, मी ठरवलेले काम पूर्ण करत नाही तोपर्यंत मला स्वस्थ झोप लागत नाही. कारण मला तेव्हाच समाधान मिळते जेव्हा मी माझ्या ध्येयापर्यंत पोहोचतो.

माझ्या शाळेत अनेक उपक्रम राबवताना आलेले अनुभव, बातमीच्या स्वरूपात प्रसिद्ध करण्यासाठी माझ्यातील पत्रकार जागा होतो. माझे अनेक पत्रकार मित्र आहेत आणि ते माझ्या शाळेच्या बातम्या त्यांच्या वृत्तपत्रांत प्रसिद्ध करतात. यातूनच शाळेसाठी विविध ब्लॉग तयार करण्याची कल्पना मला सुचली. आज माझ्या शाळेची माहिती आणि उपक्रम कायम ऑनलाईन उपलब्ध असतात. माझा उद्देश कधीच प्रसिद्धी मिळवणे हा नसतो, पण शाळेमुळे माझी प्रसिद्धीही आपोआप झाली आहे.

शिकवण्याची वेगळी पद्धत

या प्रशिक्षणात मी शिक्षकांना गुगल जेमिनीचा (Google Gemini) उपयोग करून शाळेचा लोगो बनवणे, स्टोरी बुक तयार करणे आणि गुगल स्टुडिओच्या (Google Studio) मदतीने स्क्रिप्टला आवाज देणे यांसारख्या गोष्टी शिकवल्या. जवळपास अडीच वाजेपर्यंत मी त्यांच्याशी संवाद साधत होतो आणि मला त्यात खूप आनंद मिळत होता. 'तारे जमीन पर' या चित्रपटातील इशान आणि निकुंभ सरांची गोष्ट सांगताना मी त्यांना सांगितले की, आपण शिक्षक म्हणून किंवा अधिकारी म्हणून भेटणाऱ्या प्रत्येकाला आनंदी ठेवणे आपल्या हातात आहे.

शिव खेरा यांच्या 'यश तुमच्या हातात' या पुस्तकातील एक वाक्य मी त्यांना सांगितले, "विजेते वेगळ्या गोष्टी करत नाहीत, ते प्रत्येक गोष्ट वेगळेपणाने करतात." हे सर्व मी त्यांना मोठ्या उत्साहात सांगत होतो आणि मला खात्री आहे की तेही तितक्याच भारावून ऐकत असतील. मला माहिती आहे की आजकाल कोणालाही एवढा वेळ एखाद्याला ऐकण्यासाठी मिळत नाही, म्हणूनच मी त्यांना सांगितले की, अध्यापनात 'चेतक बदल' घडवणे खूप महत्त्वाचे आहे. मुलांना अभ्यासाकडे कसे आकर्षित करायचे हे आपले कौशल्य आहे.

माझे मार्गदर्शन सुरू असतानाच माननीय मुख्य कार्यकारी अधिकारी सिंधुदुर्ग उपस्थित राहिले. त्यांनीही सर्व शिक्षकांना अधिक प्रेरणा दिली. एआयचा वापर शासकीय योजना आणि कार्यालयासाठी कसा करता येईल, हे त्यांनी अतिशय सोप्या पद्धतीने समजावून सांगितले. मी घेतलेल्या मार्गदर्शनाचा प्रभाव एका शिक्षिकेने सांगितल्यावर मला खूप आनंद झाला, कारण मी जे शिकवले होते ते खऱ्या अर्थाने त्यांच्यापर्यंत पोहोचले होते.

मी माझा मोबाईल नंबर सर्वांना दिला आहे, जेणेकरून त्यांना भविष्यात एआय वापरताना काही शंका आल्यास मी त्यांना मदत करू शकेन. कारण माझा विश्वास आहे, ज्यांच्या सोबतीला एआय आहे, ते कधीच एकटे नसतात!

---

© प्रवीण अशितोष कुबल

मुख्याध्यापक, जिल्हा परिषद शाळा, शिडवणे नं . १, कणकवली ( ९८८१४७१६८४ )

दशावतार आणि मी

 दशावतार आणि मी 

आज सकाळी स्वप्नभंग होऊन जाग आली होती. सकाळचे स्वप्न खरे होते असे म्हटले आहे , पण बऱ्याचदा माझी स्वप्ने अजिबात खरी झालेली नाहीत. म्हणून आजच्या स्वप्नाबाबत मी तितकाच साशंक आहे. हल्लीच मी सहकुटुंब दशावतार हा चित्रपट पाहिला. त्याची गाणी खूपच चांगली लिहिली आहेत गुरु ठाकूर यांनी. त्यामुळे ती सतत आमच्या घरात वाजत असतात. माझी छोटी मुलगी तर त्यातल्या ‘ आवशीचो घो ‘ ह्या गाण्याची फॅनच झाली आहे. ते गाणं तिने पाठांतर करुन टाकलं आहे. दशावतार नाटकानं माझ्या मनावर गारुड केलं असावं. पण खूप पूर्वीपासूनच दशावतार आवडू लागला होता. लहानपणी दशावतारी नाटक लागले मी रात्र रात्र ते पाहताना कधी झोपून जाई समजतच नसे. जसा मोठा होत गेलो , समज वाढली. नाटकांची आवड वाढतच गेली. अनेक नाटकं पाहिली असतील. त्यातले विविध पात्रांचे अभिनय मी पुढे बसून पाहण्यात घालवली आहेत. 

माझी खोलीमध्ये आवाज येईल इतक्या जवळ नवरात्रोत्सव सुरु आहे. तेथे होणारे सगळे कार्यक्रम आम्हांला अगदी स्पष्ट ऐकू येतात. त्यामुळे रात्री झोपताना शांतता झाल्यावर हे सगळे आवाज कानात पोहोचतात, मनाच्या पडद्यावर हे सर्व कलाकार नाचू लागतात. प्रत्यक्ष नाटक न बघताही ते बघितल्यासारखे होते. कदाचित झोपताना जे ऐकतो , पाहतो त्याचा विचार आपलं मन कदाचित रात्रभर करत असेल असे वाटते. त्यामुळे मला आज माझ्या स्वप्नात लोकराजा सुधीर कलिंगण यांचा मुलगा सिद्धेश कलिंगण आला होता. त्याचे ते सुंदर केस मला आकर्षून घेत होते. मी नुकतंच त्याच नाटक पाहिलं आहे. कणकवली रिक्षा युनियनने गणेशोत्सवात त्यांचे नाटक दाखवले होते. खरंच , सिद्धेश म्हणजे त्याच्या बाबांची नवीन आवृत्ती आहे असे म्हणायला हरकत नाही. काहीकाळ आपल्यासमोर साक्षात ‘ सुधीर कलिंगण ‘ अवतरले आहेत असा भास झाल्याशिवाय राहत नाही. मी रात्री झोपेत शांतपणे झोपेचा आनंद घेत असताना , माझ्या स्वप्नात ‘ सिद्धेश ’ यावा याचे आश्चर्य वाटते. सिद्धेश बालवयापासून नाट्यक्षेत्रात आहे. त्याच्या वडिलांनी आणि आजोबांनी पाजलेले नाटकाचे बाळकडू तो कोळून प्यायला आहे. हा सिद्धेश माझ्या अगदी जवळून गेला आणि मी त्याला नुसता पाहतच राहिलो होतो. थोड्या वेळाने मी त्याच्या घरी पोहोचलो होतो. त्याचे टुमदार घर मला दिसले होते. मी त्या घरात जाण्याचा प्रयत्न करु लागलो. पण मला घरात जायचा रस्ता , गेट सापडेना. तेवढ्यात माझ्यासमोर एक गाडी आली. मला त्यात बसवण्यात आलं . मी थेट सिद्धेशच्या घरी पोहोचलो. आत अनेक माणसं राहत होती. सिद्धेशला भेटायला गेलेला मी त्याला प्रत्यक्ष भेटायला मिळणार म्हणून अतिशय आतुर झालो होतो. पण आत पुरता अंधार होता. मला येणारी जाणारी माणसं दिसत होती. पण त्याचा माझा कलाकार ‘ सिद्धेश ’ कुठेच दिसत नव्हता. मला सिद्धेशला भेटायचे होते, त्याच्याशी हृद्य संवाद साधायचा होता. तो भेटेपर्यंत थांबणे माझे कर्तव्यच होते. त्याची वाट पाहण्याशिवाय पर्यायच नव्हता. शेवटी मी थांबलोच. कोणीतरी सांगितले कि , “ सिद्धेशची तब्येत थोडी बरी नाही. त्याची विश्रांतीची वेळ आहे. आम्ही नुकतेच एका नाटकाच्या दौऱ्यावरुन आल्यामुळे खूप प्रवास झाला आहे आणि त्रासही झाला आहे. सिद्धेश उठला कि तुम्हाला भेटले. त्याच्या उठण्याची वाट पहा ”. मी ठीक आहे म्हणून प्रतीक्षा करत राहिलो. 

थोड्या वेळाने मला निरोप आला , मला आत बोलावण्यात आले. मी आत गेलो. खोलीमध्ये मिट्ट काळोख होता. माझा कलाकार तिथेच शांत झोपला होता. त्याने मला आवाज दिला होता. तो म्हणाला , “ बोला , काय काम आहे तुमचे माझ्याकडे ? ” आता तो एक साधा सरळ माणूस होता. त्याचा राजाचा आवेश कुठंच दिसत नव्हता. पण त्याला त्रास होत असल्याने तो झोपूनच बोलत होता. मला याचेही आश्चर्य वाटले. मी एवढा मुद्दाम भेटायला गेलो आणि माझा कलाकार माझ्याशी झोपूनच बोलतो आहे. तरीही मी त्याच्याजवळच राहिलो बोलत , बडबडत. बोलता बोलता त्याला म्हणालो , “ अरे सिद्धेश , किती सुंदर नाटकं करता तुम्ही !! तुझे नाटक पाहताना तुझ्या बाबांची आणि आजोबांची आठवण आल्याशिवाय राहत नाही रे , आता आपण काय करुया . तू मला तुझ्या आयुष्यातील गोष्टी सांग , घडामोडी सांग, तू कसा घडल्यास ते सांग , मी तुझं किंवा तुझ्या वडिलांचं आत्मचरित्र बनवतो . ” मी त्याच्या आत्मचरित्राचे बोलत असतानाच मला जाग आली आणि माझे ‘ सिद्धेश कलिंगण ’ चे आत्मचरित्र लिहिण्याचे स्वप्न भंगून गेले. 

लेखक : प्रवीण अशितोष कुबल , मुख्याध्यापक शाळा शिडवणे नं. १ ( ९८८१४७१६८४ )

---

दशावतार आणि मी: स्वप्नातील भेट

आज सकाळी स्वप्न भंगून जाग आली, पण ती सकाळ काहीतरी वेगळं घेऊन आली होती. लोक म्हणतात की सकाळचं स्वप्न खरं होतं, पण माझी स्वप्नं क्वचितच खरी होतात. त्यामुळे आजच्या स्वप्नाबद्दलही मी साशंक होतो, तरीही ते मन सोडून जात नव्हतं.

काही दिवसांपूर्वीच आम्ही कुटुंबासोबत 'दशावतार' हा चित्रपट पाहिला. त्याचे गुरु ठाकूर यांनी लिहिलेले शब्द आणि संगीत मनाला भिडले. विशेषतः 'आवशीचो घो' हे गाणे तर माझ्या लहान मुलीला इतके आवडले की तिने ते पाठ करून टाकले. दशावतार नाटकाचे गारूड माझ्या मनावर खूप पूर्वीपासूनच होते. लहानपणी दशावतारी नाटक लागले की रात्र-रात्र जागून ते कधी संपले आणि कधी झोप लागली हे कळायचेच नाही. जसजसा मोठा झालो, तसतशी नाटकाची आवड वाढतच गेली. विविध नाटकांच्या, विविध पात्रांच्या अभिनयाने मी रंगून गेलो.

माझ्या खोलीच्या अगदी जवळ नवरात्रोत्सव सुरू आहे. तिथे होणारे सगळे कार्यक्रम आम्हाला स्पष्ट ऐकू येतात. रात्री शांतता झाल्यावर ते आवाज कानात पोहोचतात आणि मनाच्या पडद्यावर ते कलाकार नाचायला लागतात. त्यामुळे नाटक प्रत्यक्ष न पाहताही ते पाहिल्यासारखं वाटतं. कदाचित झोपताना जे ऐकतो किंवा पाहतो, त्याचाच विचार मन रात्रभर करत असावं. म्हणूनच आज माझ्या स्वप्नात लोकराजा सुधीर कलिंगण यांचा मुलगा सिद्धेश कलिंगण आला होता.

त्याचे लांबसडक, सुंदर केस मला आकर्षित करत होते. मी नुकतेच कणकवली रिक्षा युनियनने गणेशोत्सवात आयोजित केलेले त्याचे नाटक पाहिले होते. खरंच, सिद्धेश म्हणजे त्याच्या बाबांची नवीन आवृत्तीच आहे. त्याला पाहताना काही क्षणांसाठी साक्षात सुधीर कलिंगण अवतरले आहेत असा भास झाल्याशिवाय राहत नाही. रात्री शांत झोपेत असताना सिद्धेशचं स्वप्नात येणं हे माझ्यासाठी एक आश्चर्यच होतं.

स्वप्नात तो माझ्या अगदी जवळून गेला आणि मी त्याला नुसता पाहतच राहिलो. थोड्या वेळाने मी त्याच्या टुमदार घरासमोर पोहोचलो. मी आत जाण्याचा प्रयत्न करू लागलो, पण मला घरात जायचा रस्ता किंवा गेट सापडेना. तेवढ्यात एक गाडी आली आणि त्यात मला बसवून थेट सिद्धेशच्या घरी पोहोचवण्यात आले. आतमध्ये अनेक माणसे होती. पण माझा कलाकार, सिद्धेश कुठेच दिसत नव्हता. मला त्याला भेटायचे होते, त्याच्याशी मनमोकळा संवाद साधायचा होता. तो भेटेपर्यंत थांबणे माझे कर्तव्यच होते. त्याची वाट पाहण्याशिवाय माझ्याकडे दुसरा पर्याय नव्हता.

शेवटी मी थांबलोच. कोणीतरी मला सांगितले की, "सिद्धेशची तब्येत थोडी बरी नाही. तो विश्रांती घेत आहे. आम्ही नुकतेच एका नाटकाच्या दौऱ्यावरून आलो आहोत, त्यामुळे त्याला खूप प्रवास आणि त्रास झाला आहे. तो उठला की तुम्हाला भेटेल, त्याच्या उठण्याची वाट पहा." मी 'ठीक आहे' म्हणून वाट बघत राहिलो.

थोड्या वेळाने मला आत बोलावण्यात आले. मी आत गेलो. खोलीत मिट्ट काळोख होता आणि माझा कलाकार तिथे शांत झोपला होता. त्याने मला आवाज दिला, "बोला, काय काम आहे तुमचे माझ्याकडे?" आता तो एक साधा, सरळ माणूस होता. त्याच्या राजाचा आवेश कुठंच दिसत नव्हता. त्याला त्रास होत असल्याने तो झोपूनच माझ्याशी बोलत होता. मला याचेही आश्चर्य वाटले. मी एवढा मुद्दाम भेटायला गेलो आणि माझा कलाकार माझ्याशी झोपूनच बोलत होता. तरीही मी त्याच्याजवळच राहिलो, बोलत राहिलो.

बोलता-बोलता मी त्याला म्हणालो, "अरे सिद्धेश, किती सुंदर नाटकं करता तुम्ही! तुझे नाटक पाहताना तुझ्या बाबांची आणि आजोबांची आठवण आल्याशिवाय राहत नाही. आता एक काम करूया. तू मला तुझ्या आयुष्यातील गोष्टी, घडामोडी सांग. तू कसा घडलास ते सांग. मी तुझं किंवा तुझ्या वडिलांचं आत्मचरित्र लिहितो."

मी त्याच्या आत्मचरित्राबद्दल बोलत असतानाच मला जाग आली आणि माझ्या 'सिद्धेश कलिंगण'चे आत्मचरित्र लिहिण्याचे स्वप्न भंगून गेले. हे स्वप्न भंगले असले तरी, दशावतार आणि नाट्यकलेविषयी माझ्या मनात असलेलं प्रेम मात्र अधिक घट्ट झालं.

© लेखक : प्रवीण अशितोष कुबल , मुख्याध्यापक शाळा शिडवणे नं. १ ( ९८८१४७१६८४ )

🔴 कणकवलीच्या मातीतील एक विशाल व्यक्तिमत्व: विशाल कामत

🔴 कणकवलीच्या मातीतील एक विशाल व्यक्तिमत्व: विशाल कामत

          कणकवलीच्या जळकेवाडीतून कणकवली नं. ३ शाळेत जाणाऱ्या प्रत्येक लहानग्याला परिचित असलेलं एक देखणं घर म्हणजे 'कामत' यांचं. १९८१ पासून, जेव्हा समज आली, तेव्हा त्या घराची भव्यता आणि त्यामागे असलेलं समृद्ध जीवन आम्हाला नेहमीच आकर्षित करत राहिलं. मोठे लोक कसे राहतात याचं ते एक आदर्श उदाहरण होतं. त्याच घरात, २२ सप्टेंबर १९७६ रोजी, एका विशाल व्यक्तिमत्वाचा जन्म झाला, ज्याला आज कणकवली 'विशाल कामत' या नावाने ओळखते.

          कामकाजाच्या निमित्ताने आमच्या वडिलांचा आणि कामत कुटुंबाचा जुना ऋणानुबंध होता. जेव्हा एकदा त्यांच्या घरी जाण्याचा योग आला, तेव्हा त्या घराचं सौंदर्य आणि त्यातील साधेपणा पाहून मी थक्क झालो. त्या घरात केवळ विटा आणि सिमेंट नव्हतं, तर अनेक वर्षांचा वारसा, संस्कार आणि आपुलकीची ज्योत तेवत होती.

          'कामत किराणा' दुकान म्हणजे कणकवलीतील एक अविभाज्य भाग. अनेक वर्षांपासून त्यांच्या दुकानाबाहेर दिसणारी प्रचंड गर्दी आजही तशीच आहे, हे त्या कुटुंबाच्या प्रामाणिकपणाचं आणि गुणवत्तेचं प्रतीक आहे. १९२५ मध्ये विशाल यांच्या आजोबांनी सुरू केलेला हा व्यवसाय आज १०० वर्षांच्या यशस्वी वाटचालीस पात्र ठरला आहे. हा केवळ एक व्यवसाय नाही, तर कणकवलीकरांच्या विश्वासाचा एक मजबूत आधार आहे. विशाल कामत यांनी या वारशाला केवळ पुढे नेलं नाही, तर त्याला आधुनिकतेची जोड दिली. २०१६ मध्ये बांधकाम क्षेत्रात आणि २०२२ मध्ये इलेक्ट्रिक स्कूटरच्या डीलरशिपमध्ये त्यांनी यशस्वी पदार्पण केलं. आज सिंधुदुर्ग जिल्ह्यात त्यांची तीन शोरूम्स आहेत, हे त्यांच्या दूरदृष्टीचं आणि कठोर परिश्रमाचं उत्कृष्ट उदाहरण आहे.

          विशाल कामत यांच्या व्यक्तिमत्वात केवळ व्यावसायिकता नाही, तर समाजसेवेचीही विशालता आहे. कणकवली तालुका व्यापारी संघटनेचे तब्बल ६ वर्षे अध्यक्षपद भूषवताना त्यांनी व्यापाऱ्यांचे प्रश्न सोडवण्यासाठी मोलाचं काम केलं. त्यांच्या नेतृत्वाखालील कार्याची दखल घेत २०१५ मध्ये वेंगुर्ला येथे उत्कृष्ट तालुकाध्यक्ष म्हणून त्यांचा सत्कारही करण्यात आला. आमच्या नाभिक संघटनेच्या बाबतीतही, त्यांचे सहकार्य नेहमीच मोलाचे राहिले आहे. त्यांचा विशाल दृष्टिकोन आणि मदत करण्याची वृत्ती खऱ्या अर्थाने त्यांच्या नावाला साजेसी आहे.

          पण विशाल कामत यांची खरी ओळख त्यांच्या व्यवसायापेक्षा त्यांच्या भक्तीतून अधिक स्पष्ट होते. श्री साईबाबांवरील त्यांची निस्सीम श्रद्धा त्यांना एका वेगळ्याच उंचीवर घेऊन जाते. केवळ स्वतः शिर्डीच्या अनेक वाऱ्या करूनच ते थांबले नाहीत, तर दरवर्षी कणकवली ते शिर्डी पदयात्रा आयोजित करून अनेकांना साईबाबांच्या भक्तीचा अनुभव देतात. आज ते केवळ एक यशस्वी व्यापारी नाहीत, तर एक निष्ठावान 'साईभक्त' म्हणूनही ओळखले जातात. त्यांच्या जीवनात कुटुंब, व्यवसाय आणि भक्ती यांचा सुंदर संगम दिसून येतो.

          विशाल कामत म्हणजे कणकवलीच्या मातीतील एक असा दीपस्तंभ, जो आपल्या कठोर परिश्रमाने, प्रामाणिकपणाने आणि विशाल हृदयाने अनेकांना प्रेरणा देत आहे. त्यांचे जीवन हे केवळ एका व्यक्तीची यशोगाथा नसून, ते कणकवलीच्या समृद्ध सांस्कृतिक आणि सामाजिक परंपरेचा एक भाग आहे.

©️ प्रवीण कुबल,तालुका सरचिटणीस, कणकवली तालुका नाभिक संघटना

आजोळच्या आठवणी: नात्यांचा गोडवा आणि नव्या पिढीचं नातं

🔴 आजोळच्या आठवणी: नात्यांचा गोडवा आणि नव्या पिढीचं नातं

         काल कणकवलीतील कलमठ येथे चव्हाण कुटुंबीयांच्या सत्यनारायण पूजेनिमित्त माझ्या आजोळी जाण्याचा योग आला. माझं आजोळ असल्याने मी अनेकदा तिथे जातो. माझ्या मामी, मामेभाऊ, बहिणी आणि त्यांच्या मुलांना भेटताना होणारा आनंद खरंच अवर्णनीय असतो.

          या भेटीमुळे माझ्या बालपणीच्या अनेक आठवणी ताज्या झाल्या. आम्ही सर्व भावंडे एकत्र असतानाचे ते सोनेरी क्षण मी आजही जपून ठेवले आहेत. माझ्या सर्व मामा-मामींचा प्रेमळ स्पर्श मी नेहमीच अनुभवला आहे. तोच गोडवा मला काल पुन्हा जाणवला आणि मी मनापासून सुखावलो. ते जुने दिवस पुन्हा अनुभवता येत आहेत, हे पाहून खूप समाधान वाटलं. मला असं वाटतं की, आताच्या नव्या पिढीनेही हे आपुलकीचे आणि प्रेमाचे नातं जपायला हवं.

          माझे मोठे मामा, अण्णा मामा, नाना मामा, भाई मामा, भाऊ मामा, बाला मामा यांच्यासोबत घालवलेले ते सुखमय क्षण मी कधीच विसरू शकत नाही. माझी सर्व मामे भावंडं आजही आमच्या घराला विसरलेली नाहीत. आज एका घराची अनेक घरे आणि अनेक कुटुंबे झाली आहेत, तरीही गणेश चतुर्थीच्या निमित्ताने पुन्हा एकदा सर्वजण एकत्र येतात. गप्पा, गोष्टी, फोटोसेशन आणि बरंच काही घडतं. या सगळ्यामुळे आम्ही एकत्र येतो, हेच मला खूप चांगलं वाटतं.

          एक वर्षानंतर पुन्हा भेटण्याच्या आनंदात सगळे आपापल्या कामाला वेगवेगळ्या ठिकाणी निघून जातात. आपलं नियमित आयुष्य सुरू होतं, पण त्यात या माणसांच्या आठवणी नेहमीच येत राहायला हव्यात. माणसं कितीही वर्षांनी भेटली, तरी त्यांच्यामधला जिव्हाळा वाढतच जायला हवा असं मला वाटतं. माझी सर्व मामे भावंडं आज व्यवस्थित आहेत आणि आयुष्यात खूप मोठी झाली आहेत, याचा मला अभिमान वाटतो.

          माझ्या आईचं माहेर हे आम्हांला नेहमीच स्वतःचं घर वाटलं आहे. हा प्रेमाचा गोडवा असाच कायम राहील.

🔴 माझ्या मातीचं गाणं: नागपंचमीच्या ओढीनं!

🔴 माझ्या मातीचं गाणं: नागपंचमीच्या ओढीनं!

          आपल्या गावच्या मातीत पाऊल टाकलं की, मनात एक अनामिक आनंद दाटून येतो! खरंच, गाव म्हणजे आपलं हक्काचं स्थान. इथे आपली हक्काची, हृदयातली माणसं राहतात. त्यांना पाहिलं की ती धावत येतात आणि मिठीत घेतात. त्या प्रेमाला कशाचीच तोड नसते. हीच खरी आपली माणसं! ती कधी रागावतातही, पण त्यांच्या रागातही केवळ प्रेमच ओतप्रोत भरलेलं असतं.

          आज नागपंचमी असल्याने, नेहमीप्रमाणे मी माझ्या गावी आलो आहे. माझी मुलंही मोठ्या ओढीने गावाकडे येतात. त्यांनाही गावची शुद्ध हवा खूप आवडते आणि मानवते. शिक्षणासाठी जरी आम्ही गावापासून 10-12 किलोमीटर दूर राहत असलो, तरी माझी नाळ गावाशी घट्ट जोडलेली आहे. गावातील लोकं, लहान-मोठी मुलं माझ्या घरी येतात, माझी विचारपूस करतात, आदर देतात. त्यांचा हा आदर माझ्या घरामुळे दिवसेंदिवस वाढतच चालला आहे.

          घरी आल्यावर अळूवडी आणि कानवले बनवले जातात. यांची चव फक्त गावातच मिळते, शहरात ती कधीच अनुभवायला मिळत नाही. कारण या पाककृतींसोबत गावाकडचा मातीचा सुगंध दरवळत असतो! मला आणि माझ्या भावाला तर अळूवडी म्हणजे मेजवानीच वाटते. नागपंचमीला नागोबाला नैवेद्य दाखवायचा असतो. दुधाबरोबर लाह्यांचेही सेवन होते. आमच्या घरी 'गणेश चित्रशाळा' असल्यामुळे, खास 'नागोबा' मूर्ती बनवल्या जातात. आजच्या दिवशी लोकं गणपतीचा 'पाट' देण्यासाठी येतात आणि गणपती कसा बनवायचा, किती किमतीचा बनवायचा, हेही आवर्जून सांगतात. जाताना 'नागोबाची सुस्वरूप मूर्ती' घेऊन जातात, कोणीही ती फुकट नेत नाही. दररोज आपापला गणपती पाहण्यासाठी मंडळी येतात. माझा गणपती सुंदर आकार घेत आहे, याचा आनंद त्यांच्या चेहऱ्यावर स्पष्ट दिसतो.

          अळूची बने सर्वत्र वाढलेली असतात. त्यातील एक मोठं पान घेऊन येतात. दुर्वा तर आपोआपच वाढलेल्या असतात. या दुर्वा नागाच्या मूर्तीच्या तोंडात टोचून त्याची जीभ बनवली जाते. मनोभावे पाटावर ठेवून मूर्तीचे आगमन होते. नागोबाचे सुंदर चित्र रेखाटलेल्या भिंतीपुढे, सुंदर पाटाभोवती रांगोळी काढून त्या पाटावर नागराजाला विराजमान केलं जातं. आपापला घरचा नागोबा इतरांच्या मूर्तींपेक्षा खूप मोठा असतो. त्यामुळे आपापल्या नागोबाची ओढ आम्हांला नेहमीच अधिक असते. सर्वजण मनोभावे पूजन आणि आरती करतात. गाऱ्हाणे घालून, नैवेद्य अर्पण करून आम्ही भोजनास सज्ज होतो. कुटुंबातील सर्वजण एकत्र जेवताना जुनी जाणती माणसं आठवतात. त्यांच्या आठवणी जेवताना डोळ्यासमोर येत राहतात. आजी, आजोबा, दांडगे आये, ऐशू, बाबा, आई, भाई या सर्वांची उणीव भासू लागते. त्यांच्या काळातील नागपंचमी जशीच्या तशी समोर उभी राहते.

          सर्वजण यथेच्छ जेवण करतात. सायंकाळी नागोबाचे अळूच्या बनात विसर्जन केले जाते. निसर्ग देवता प्रसन्न झाल्याबद्दल आजच्या दिवशी नागदेवतेचे केलेले पूजन सर्वांच्या सदैव लक्षात राहते, ते यामुळेच. कुटुंबातील सर्व माणसांच्या प्रेमभावना उचंबळून येतात. नागपंचमी सणाचा खरा उद्देश सफल होताना दिसतो.

©️ प्रवीण कुबल 

🔴 सये, माहेरची ओढ आणि नागपंचमीचा सण

🔴 सये, माहेरची ओढ आणि नागपंचमीचा सण

         सकाळपासूनच राधाच्या मनात हुरहूर लागली होती. श्रावण महिन्याची नागपंचमी जवळ आली होती आणि तिचं मन माहेरच्या वाटेकडे धाव घेत होतं. "सये, पाखरू रानाचं देतंया संगावा, वाट माहेराची साद घालते," ती गुणगुणली. डोळ्यासमोर आई-वडील, भाऊ-बहिणी, आणि माहेरची ती जुनी आठवणींची पेटी उघडली गेली.

          आज नागपंचमी. घरात सणाची लगबग सुरू होती. सुवासिनी बायका नागदेवतेच्या पूजेसाठी तयारी करत होत्या. "सये, दाटते-दाटते पंचमी सणाला, गंगा-यमुना गं डोळी नाचते," राधाच्या डोळ्यातून पाणी तरळले. तिला आठवले, लहानपणी आईसोबत नागदेवतेच्या वारुळापाशी जाण्याची ती गर्दी, ते उत्साहाचे क्षण. हिरवी साडी नेसून, हातात हिरव्या चुड्या भरून, नागदेवतेला दुधाचा नैवेद्य दाखवताना आईचा तो प्रसन्न चेहरा आजही तिच्या डोळ्यासमोर स्पष्ट दिसत होता.

          यावर्षी मात्र तिला माहेरी जाता आले नव्हते. नवऱ्याला अचानक कामासाठी बाहेरगावी जावे लागले होते आणि सासूबाईंची तब्येतही ठीक नव्हती. मन उदास झाले असले तरी तिने स्वतःला सावरले. 'नागपंचमीचा आला सण, पुन्याईचं मागू धन,' तिने मनात म्हटले. आजच्या दिवशी तरी कुठली उदासीनता? तिने हिरवी साडी नेसली, हिरव्या बांगड्या भरल्या आणि स्वतःच्या हाताने लाडू आणि करंज्या बनवल्या.

          पूजा करताना तिने डोळे मिटून घेतले. 'किरपा तुझी आम्हावर राहू दे, आज वाण हिरव्या चुड्यानं,' ती मनोमन प्रार्थना करत होती. 'कुकवाचं मागू लेण, औक्ष धन्या लेकराला लागू दे, दृष्ट ना लागो कुणाची, ऱ्हाऊ दे साथ सुखाची.' आपल्या नवऱ्याला दीर्घायुष्य लाभो, मुला-बाळांवर कोणतीही वाईट दृष्टी न पडो आणि घरात नेहमी सुखाची साथ राहो, अशी तिने नागदेवतेकडे आर्त मागणी केली.

          पूजेनंतर तिने प्रसाद वाटला आणि सासूबाईंना भरवला. संध्याकाळी नवऱ्याचा फोन आला, "राधे, कसं केलंस गं आज नागपंचमी? माझं लक्ष कामात लागत नव्हतं, सारखी तुझी आठवण येत होती." राधाच्या डोळ्यात पाणी तरळले. तिच्या नवऱ्याला तिच्या माहेरच्या ओढीची आणि सणाच्या महत्त्वाचंची जाण होती, हे ऐकून तिला खूप समाधान वाटले.

          जरी ती माहेरी जाऊ शकली नसली तरी, आजच्या नागपंचमीने तिला एक वेगळीच शिकवण दिली होती. सण म्हणजे फक्त एकत्र येणे नाही, तर परंपरेचे जतन करणे, मनात श्रद्धा ठेवणे आणि आपल्या प्रियजनांसाठी शुभेच्छा मागणे. राधाला खात्री होती की, नागदेवतेच्या कृपेने तिच्या सर्व इच्छा पूर्ण होतील आणि पुढील वर्षी ती माहेरी जाऊन नागपंचमीचा सण मोठ्या उत्साहात साजरा करेल.

©️ प्रवीण कुबल

🔴 माझ्या जीवनाची आधारशिला : प्राथमिक शिक्षक पतपेढी

🔴 माझ्या जीवनाची आधारशिला : प्राथमिक शिक्षक पतपेढी

          मी १९९८ साली सिंधुदुर्ग जिल्हा परिषदेत प्राथमिक शिक्षक म्हणून रुजू झालो. दोन वर्षांनी माझं लग्न ठरलं. तेव्हा शिक्षक असलो तरी पगार जेमतेमच होता. अशा परिस्थितीत कर्ज काढल्याशिवाय लग्न करणं निव्वळ अशक्य होतं.     

           सुदैवाने, मी आमच्या प्राथमिक शिक्षक पतपेढीचा सभासद होतो आणि त्यामुळेच मला तातडीने कर्ज मिळू शकलं. दोन शिक्षक मित्रांनी जामीन दिल्यावर अवघ्या काही दिवसांतच पन्नास हजार रुपयांचं कर्ज माझ्या हातात पडलं. त्या पैशातूनच माझं लग्न थाटामाटात पार पडलं. त्यावेळी तो खर्चही मला खूप मोठा वाटला होता.

          माझी पत्नीही शिक्षिका होती आणि तिलाही कर्ज काढायचं होतं. तिने कधीच कर्ज काढलं नव्हतं, त्यामुळे तिने माझं मार्गदर्शन घेतलं. माझ्या सल्ल्यानुसार, तिनेही साठ हजार रुपयांचं कर्ज काढलं. आम्हा दोघांनाही आमच्या शिक्षक बँकेने लग्नासाठी त्वरित मदत केली. त्यानंतर जेव्हा जेव्हा आर्थिक गरज भासली, तेव्हा सहा महिन्यांनीही मी कर्ज काढलं. कोणतंही आर्थिक संकट आलं की, बँक माझ्या पाठीशी खंबीरपणे उभी राहिली. आजही मला कधीही गरज भासली, की बँकेचे दरवाजे माझ्यासाठी सदैव खुले असतात.

          आमच्या कुटुंबातील तब्बल १६ ते १७ लग्नं, दोन वेळा घरांची उभारणी, कणकवलीत खोली घेणं, सलून दुकान सुरू करणं... अगदी वैद्यकीय अडचणींमध्येही बँकेनेच आम्हाला आधार दिला. मी कधीच दुसऱ्या बँकेच्या दारावर गेलो नाही. माझी प्राथमिक शिक्षक बँक नेहमीच नियमानुसार सेवा देत राहिली आणि मीही नियमाने कर्ज घेत राहिलो. आजही मी माझ्या बँकेच्या ऋणात आहे.

          आज माझ्या बँकेने मला सन्मानपूर्वक बोलावून घेतलं, शाल, सन्मानपत्र आणि सन्मानचिन्ह देऊन माझा सत्कार केला. हा क्षण माझ्यासाठी खूप अभिमानाचा होता. मी माझ्या प्राथमिक शिक्षक बँकेचा सदैव ऋणी राहीन. ही बँक होती म्हणूनच आज मी सुरक्षित आणि समाधानी जीवन जगतोय. तिच्या मदतीनेच मला आयुष्यात खूप काही साध्य करता आलं.

          माझी बँक सदैव चिरायू होवो, अशीच मी ईश्वरचरणी प्रार्थना करतो!

©️ प्रवीण अशितोष कुबल, मुख्याध्यापक शाळा शिडवणे नं. १

जीवनाकडे पाहण्याचा दृष्टिकोन : सुख-दुःख आणि आपले निर्णय

 जीवनाकडे पाहण्याचा दृष्टिकोन : सुख-दुःख आणि आपले निर्णय

सकाळची सुरुवात वर्तमानपत्राने होते. जगातील घडामोडी, नवनवीन माहिती आणि ज्ञानाची भर यात मिळते, हे खरं आहे. पण कधीकधी याच वर्तमानपत्रात अशा बातम्या येतात, ज्या मनाला चटका लावतात, उदास करतात. आत्महत्येसारख्या घटना वाचून मन सुन्न होतं आणि अनेक प्रश्न उभे राहतात. ‘माणूस असं का वागतो? त्याला आपल्या जीवनावर प्रेम नाही का? एवढं सुंदर जीवन तो का संपवतो?’ असे अनेक प्रश्न मनात घर करतात.

आपल्या गुरुजींनी सांगितलेली ती पांढऱ्या कागदाची गोष्ट कितीतरी खरी आहे! आपण नेहमी चांगल्या गोष्टींपेक्षा वाईट गोष्टींकडे जास्त आकर्षित होतो. एखाद्या सुंदर, पांढऱ्याशुभ्र कागदातला छोटासा दोष आपल्याला लगेच दिसतो, पण त्या कागदाचा निर्मळपणा आणि उपयोग आपण विसरून जातो. माणसांच्या बाबतीतही असंच होतं. आपण माणसातले दोष लगेच पाहतो, पण त्याचे चांगले गुण किंवा सकारात्मक बाजूकडे दुर्लक्ष करतो. हेच कारण आहे की वर्तमानपत्रात चांगल्या बातम्या असूनही, आपले लक्ष दुःखद आणि नकारात्मक बातम्यांकडे जाते.

मनुष्य स्वभावानुसार, आपल्याला जीवनात अनेक समस्यांचा सामना करावा लागतो. कधीकधी या समस्या इतक्या मोठ्या वाटतात की त्यातून बाहेर पडण्याचा मार्ग दिसत नाही. पण अशा वेळी आपण आपल्या जीवनाचा अंत करण्याचा विचार करतो, हे खरंच खूप वेदनादायक आहे. आयुष्य म्हणजे फक्त सुख नाही, त्यात दुःखही आहे. सुख आणि दुःख हे दोन्ही एकाच नाण्याच्या दोन बाजू आहेत. ती येतात आणि जातात. कोणतीही परिस्थिती कायमस्वरूपी टिकत नाही.

माझ्या आठवणीतला तो बर्फाच्या लादीचा प्रसंग जीवनाच्या अनेक पैलूंना स्पर्श करतो. पाणी, जे जीवन देतं, तेच चुकीच्या वापराने एखाद्याचा जीव घेऊ शकतं. इथे विज्ञान आणि जीवनातील निवड यांचा सुंदर संगम दिसतो. विज्ञान जसं तटस्थ असतं, तसंच परिस्थितीही तटस्थ असते. तिचा उपयोग कसा करायचा, हे आपल्या हातात असतं.

स्वामी विवेकानंदांची सुरीची गोष्ट आपल्याला एक महत्त्वाचा धडा शिकवते. स्वतः दुःख सोसून इतरांना सुख देणं, हाच खरा माणूसकीचा धर्म आहे. जीवनात कितीही अडचणी आल्या तरी त्यांचा सामना करण्याची तयारी ठेवावी लागते. सुख-दुःख हे येत जात राहतात. ती आपल्या हातात नसतात, पण त्या दुःखातून बाहेर पडण्यासाठी आपण काय करतो, हे मात्र नक्कीच आपल्या हातात असतं.

आजकाल अनेक प्रेरणादायी वक्ते (motivational speakers) आपल्याला मानसिक बळ देतात. त्यांचे विचार ऐकून आपल्याला अनेक गोष्टींबद्दल सकारात्मक दृष्टी मिळते. त्रास कमी करणे किंवा तो धरून ठेवणे, हे सर्वस्वी आपल्या हातात आहे. आयुष्यातून कोणत्या गोष्टी सोडून द्यायच्या आणि कोणत्या धरून ठेवायच्या, हे आपल्याला वेळीच समजायला हवं.

जीवन हे एक अनमोल वरदान आहे. त्यात चढ-उतार येणारच, पण प्रत्येक अडचण ही आपल्याला अधिक मजबूत बनवण्यासाठीच असते. समस्यांवर मात करून पुढे जाण्यातच जीवनाची खरी सुंदरता आहे. स्वतःवर प्रेम करा, जीवनाला सकारात्मकतेने सामोरे  जा आणि प्रत्येक क्षणाचा आदर करा.

लेखन : प्रवीण अशितोष कुबल ( मुख्याध्यापक , शाळा शिडवणे नं. १ )

नामाचा चमत्कार

🔸नामाचा चमत्कार

एका गावात माधव नावाचा एक साधाभोळा माणूस राहत होता. त्याचे जीवन इतर सामान्य माणसांसारखेच होते – घर, संसार, आणि रोजच्या जगण्याची धडपड. परंतु माधवच्या मनात एक खोल इच्छा होती; त्याला भगवंताची भेट घ्यायची होती. ही इच्छा त्याच्या मनात इतकी प्रबळ होती की, त्याला रात्री झोप लागत नसे आणि दिवसा काम सुचत नसे.

माधवने अनेक संत-महंतांच्या भेटी घेतल्या, अनेकांना विचारले, "मी भगवंताला कसे भेटू शकेन?" प्रत्येक जण त्याला वेगवेगळे मार्ग सांगायचा, पण माधवचे मन कशातच रमेना. एकदा एका वृद्ध आणि ज्ञानी संतांनी त्याला सांगितले, "बाळा, भगवंताचे नाम कधीही सोडू नकोस. संकल्प ही फार मोठी शक्ती आहे. जर तुझी इच्छा खरोखरच अती प्रबळ झाली, तर ती वस्तूला आपल्याकडे खेचून घेतल्याशिवाय राहणार नाही. त्याचप्रमाणे, भगवंताच्या प्राप्तीसाठी प्रबळ इच्छा धारण केली तर भगवंत भेटतोच."

संतांनी पुढे सांगितले, "प्रापंचिक वस्तू कितीही मिळविल्या तरी त्या स्वभावतःच अपूर्ण असल्यामुळे त्यांच्या प्राप्तीपासून पूर्ण समाधान होत नाही. याच्या उलट, भगवंत स्वतः पूर्ण असल्यामुळे, तुझ्या वासनांची पूर्ण तृप्ती होऊन त्या क्षीण बनतील, आणि नंतर आपोआप नाहीशा होतील. म्हणून नेहमी 'भगवंत मला हवा' अशी इच्छा करीत जावे. त्याचे नाम घेणे म्हणजे 'तू मला हवास' असे म्हणणेच होय."

माधवने हे ऐकले आणि त्याला एक नवा मार्ग सापडला. त्याने संतांच्या चरणांना स्पर्श केला आणि त्या दिवसापासून त्याने भगवंताचे नामस्मरण सुरू केले. सुरुवातीला त्याचे मन सैरभैर होत असे. कधी त्याला पैशाची चिंता वाटे, तर कधी घराच्या कामांची. पण प्रत्येक वेळी त्याला संतांचे शब्द आठवत, "नामात एक विशेष आहे. विषयाकरता जरी नाम घेतले तरी विषय प्राप्त होऊनही ते आपले काम, म्हणजे तुमचे मन निर्विषय करणे, ते करीतच असते. म्हणून कशाकरता का होईना, नाम घ्या."

माधवने नाम घेणे सुरूच ठेवले. तो सकाळी उठून नाम घेई, काम करताना नाम घेई, रात्री झोपतानाही त्याच्या ओठांवर नाम असे. हळूहळू त्याला जाणवू लागले की त्याच्या मनात एक वेगळीच शांती येऊ लागली आहे. ज्या गोष्टींसाठी तो पूर्वी धडपडत असे, त्या गोष्टी आपोआप त्याच्याकडे येऊ लागल्या. त्याची आर्थिक परिस्थिती सुधारली, कुटुंबात आनंद वाढला, आणि त्याला कसलीही चिंता उरली नाही.

त्याला हेही उमगले की, नाम केवळ भौतिक गोष्टींसाठी नव्हे, तर आत्मिक शांतीसाठीही किती महत्त्वाचे आहे. त्याचे मन हळूहळू निर्विषय होऊ लागले. त्याला आता जगातील कोणत्याही गोष्टीची ओढ वाटत नव्हती. त्याला सतत 'मी भगवंताचा आहे' या जाणिवेने घेरले होते. हेच तर अनुसंधान होते! संत म्हणाले होते, "वास्तविक आपण भगवंताचेच आहोत, पण भ्रमाने मला 'मी विषयाचा आहे' असे वाटू लागले. संत 'तू विषयाचा नाहीस, भगवंताचा आहेस,' असे सांगतात. हीच संतांची खरी कामगिरी; आणि याकरता ते नाम सांगतात."

एके दिवशी माधव आपल्या घरी नामस्मरण करत बसला असताना, त्याला अचानक एक अद्भुत अनुभव आला. त्याला जाणवले की, तो एकटा नाही. एक दिव्य प्रकाश त्याच्याभोवती पसरला होता आणि त्याला त्यात भगवंताचे रूप दिसले. त्याच्या डोळ्यातून अश्रू वाहत होते. त्याला कळले की, ज्या भगवंताला तो इतके दिवस शोधत होता, तो त्याच्या आतच होता, नामाच्या रूपात!

माधवने लोकांना सांगितले, "भगवंत खरोखरच मनापासून ज्याला हवा आहे, त्याचे काम झालेच पाहिजे. तुम्हाला जगातला मान, लौकिक, पैसा, विषय, इत्यादी काही नको असे वाटते का? तसे नसेल तर, 'भगवंत मला हवा आहे' असे नुसते तोंडाने म्हणणे बरोबर नाही. ज्याला भगवंताचे प्रेम जोडायचे असेल त्याने जगाचा नाद सोडायला पाहिजे. जगाच्या मागे लागाल तर आपले साधन बुडवून बसाल."

माधवच्या जीवनाने हे सिद्ध केले की, "तुम्ही सतत भगवंताचे नाम घ्यावे आणि मनापासून भगवंताला आळवावे, तुम्ही कितीही पतित असला तरी पावन होऊन जाल." त्याचा प्रत्येक संकल्प आता रामस्मरणयुक्त होता. आणि याच नामाच्या बळावर त्याने केवळ स्वतःचेच नव्हे, तर अनेकांचे जीवन बदलले.

"कृपया गेट बंद करा"

🔴 "कृपया गेट बंद करा"

"गेट बंद करा." हे वाक्य वाचून तुम्हाला नक्कीच आश्चर्य वाटलं असेल, नाही का? एखाद्या लेखाचं नाव असं असेल, असं मलाही कधी वाटलं नव्हतं. पण शाळेतून घरी परतल्यावर जिने चढता चढता घराचं गेट दिसलं, आणि ते बंद करण्याची सूचना मिळाली. ही सूचना माझ्या बाबांनी दिली होती. आज बाबा हयात नाहीत, पण त्यांनी लिहिलेली ती सूचना जिन्याच्या भिंतीवर अजूनही तशीच आहे. ती वाचताना मला नेहमी त्यांची आठवण येते.

गाडी लावताना बाबांची आठवण, गाडीवर कव्हर व्यवस्थित घातलं नसलं तरी बाबांची आठवण, जिथे गाडी लावली तिथे कचरा काढला नाही तरी बाबांची आठवण, आज अमावस्या आहे आणि गाडीला लिंबू-मिरची लावली नाही तरी बाबांची आठवण... एक नाही, अशा अनेक बाबांच्या आठवणी जागोजागी पेरलेल्या आहेत. या सर्व ठिकाणांहून मी जेव्हा जेव्हा फिरतो, तेव्हा तेव्हा बाबांचं अदृश्य रूप मला जाणवत राहतं. माझे बाबा २६ जुलै २०२४ रोजी आम्हाला सोडून गेले, मागे या सगळ्या आठवणींचा ठेवा ठेवून.

सकाळी दरवाजा उघडला की मला वाटतं बाबा रोज येतात. बाहेर कावळ्यांचा आवाज ऐकताना मला बाबांच्या आठवणींना उजाळा मिळतो. ते आपल्यातून गेले असं मला वाटत नाही; ते नेहमीच माझी सोबत करतात. मी चुकतो तेव्हा माझी सोबत करतात, मी बरोबर असतो तेव्हा माझ्या पाठीशी असतात. ते नेहमी म्हणायचे, "भिऊ नकोस, मी तुझ्या पाठीशी आहे." म्हणूनच मी कधीच घाबरत नाही, कारण मला माहीत आहे की ते नेहमीच माझ्या पाठीशी आहेत.

वर्षश्राद्ध होऊन एक आठवडा झाला असेल. वर्षश्राद्धाच्या दिवशी बाबा नेहमीप्रमाणे रात्री माझ्या वहिणीच्या अंगात आले होते. माझ्या सगळ्या बहिणी आणि घरातील सर्व मंडळी बाबांच्या येण्यासाठी आतुर झाली होती. बाबा आमच्या सर्वांशी बोलले. त्यांचं असं येणं आमच्यासाठी नेहमीच डोळ्यात पाणी आणणारं असतं. पण त्या दिवशी बाबांनी माझा हात हातात घेतला आणि तो सोडेनात. माझ्या हातावर त्यांनी माझ्या भावाचा हात ठेवला आणि भावाच्या हातावर काकांचा हात ठेवून सांगितलं, "तुम्ही तिघेजण कायम एकत्रच राहा."

बाबांनी हे आमचं एकत्र कुटुंब टिकवण्यासाठी पराकाष्ठा केली आणि ते त्यात यशस्वीही झाले. त्यांनी सांगितलेलं हे वाक्य प्रत्यक्ष कृतीत आणण्यासारखं आणि कायमचं लक्षात ठेवण्यासारखं होतं. मी त्यांचे सगळे शब्द अगदी जसेच्या तसे जपून ठेवले आहेत आणि कायमच जपणार आहे.

🔹जगाची दिशा आणि हरवलेला आनंद

🔹जगाची दिशा आणि हरवलेला आनंद

आजकाल सगळं जगच जणू काही चुकीच्या दिशेने वाटचाल करतंय असं वाटायला लागलं आहे. माणसाचं हसणं कमी झालंय, ती बिनधास्त, २४ तास जगण्याची वृत्ती कुठेतरी हरवली आहे. मनाचा ‘एफएसआय’ (FSI) कमी झाल्यासारखं वाटतं, म्हणजे विचारांना आणि भावनांना मोकळा श्वास घ्यायला जागाच मिळत नाहीये.

तुम्हाला स्वतःची किंमत किती शून्य आहे हे अनुभवायचं असेल, तर मुंबईत जाऊन तीन महिने तरी राहा. मुंबईत तुम्ही कुणीच नसता. हे ‘कुणीच नसणं’ खूप महत्त्वाचं आहे. मुंबईच्या गर्दीत आणि धावपळीत तुमचं अस्तित्व, तुमची ओळख गौण ठरते. तिथे तुम्ही फक्त गर्दीचा एक भाग असता, आणि हा अनुभव आपल्याला स्वतःच्या अस्तित्वाची वेगळी जाणीव करून देतो. कदाचित हीच जाणीव आपल्याला अधिक नम्र बनवते आणि खऱ्या आनंदाचा शोध घेण्यास प्रवृत्त करते.

मनुष्य आपला मेंदू प्रामुख्याने आहार, निद्रा, भय आणि मैथुन या मूलभूत गरजांसाठी वापरतो. चांगल्या, विधायक गोष्टींसाठी त्याचा वापर क्वचितच होतो. आपण भोजनाच्या आनंदावर जास्त लक्ष देतो, पण आनंदाच्या भोजनावर लक्ष देत नाही. याचा अर्थ असा की, आपण फक्त पोट भरण्यासाठी खातो, पण ते अन्न खाताना मिळणारा खरा आनंद किंवा त्यातून मिळणारी ऊर्जा याकडे आपलं दुर्लक्ष होतं. जीवनाचा खरा आनंद हा लहान-सहान गोष्टींमध्ये दडलेला असतो, पण त्याकडे आपलं लक्षच जात नाही.

अपेक्षा ठेवायच्या नाहीत, तर खरा आनंद शोधता येतो. जेव्हा आपण इतरांकडून किंवा परिस्थितीकडून कोणत्याही अपेक्षा ठेवत नाही, तेव्हा आपल्याला प्रत्येक गोष्टीत आनंद सापडतो. लोक इतके चिंतेत का आहेत? आनंदी जीवनाचा ‘झकास मंत्र’ त्यांना ठाऊक नाही की काय? कदाचित त्यांना अपेक्षांचा भार खाली ठेवायला जमत नाहीये.

आजकाल समोरच्या माणसावरचा संशय वाढत चालला आहे. प्रत्येक नात्यात, प्रत्येक भेटीत एक अविश्वासाची भिंत उभी राहतेय. या संशयामुळे आपली जिज्ञासा मेली आहे. नवीन गोष्टी शिकण्याची, लोकांना जाणून घेण्याची, जगाला समजून घेण्याची ती आतुरता आता राहिली नाही. यामुळे आपण स्वतःला एका छोट्याशा चौकटीत बंद करून घेतलं आहे.

या सगळ्यावर उपाय काय? कदाचित आपल्याला पुन्हा एकदा मनापासून हसायला शिकण्याची गरज आहे. अपेक्षांचा त्याग करून, वर्तमानात जगायला शिकण्याची गरज आहे. इतरांवर विश्वास ठेवून, जगाकडे पुन्हा एकदा कुतूहलाने पाहण्याची गरज आहे. कदाचित तेव्हाच आपल्याला या धावपळीच्या जीवनात हरवलेला खरा आनंद गवसेल.

🔹करसिव्ह आणि मी: एका शिक्षकाच्या आठवणी

🔹करसिव्ह आणि मी: एका शिक्षकाच्या आठवणी

         मी आठवीत असताना, कणकवलीच्या एस.एम. हायस्कूलमध्ये खामकर सरांनी आमच्यात करसिव्ह इंग्लिश रायटिंगची आवड निर्माण केली. मुख्याध्यापक असलेल्या खामकर सरांनी स्वतःच्या खर्चाने आम्हा प्रत्येकाला 'सुलेखन पुस्तिका' दिल्या. त्यातील सुंदर इंग्रजी अक्षरांनी मला भुरळ घातली. मी मूळतः अभ्यासू असल्यामुळे, जे दिसेल ते जसेच्या तसे उतरवण्याचा माझा प्रयत्न असे. माझे मराठी अक्षर आधीपासूनच वळणदार होते, तरीही मी त्यात सतत नवनवीन प्रयोग करत राहिलो. अक्षरातील या बदलांमुळे माझे खरे अक्षर कोणते, हे मलाही कळत नसे. पण लहानपणापासूनच मला लेखनाची आवड असल्याने, आजही माझा हा छंद मी जोपासत आहे याचा मला आनंद आहे.

         खामकर सरांनी आमच्याकडून रनिंग इंग्लिश लिपीचे अनेक कित्ते गिरवून घेतले. त्या कित्त्यांमध्ये सुंदर सुविचार असत. सुरुवातीला त्यांचे अर्थ कळत नसले तरी, हळूहळू मला त्या इंग्रजी विचारांचा अर्थ उमजू लागला. लिहिणे आणि समजणे या दोन्ही क्रिया खामकर सर आमच्याकडून एकाच वेळी करून घेत होते, हे आज मला समजते. त्यांनी कधीही सलग शिकवले नाही; फक्त आमच्याशी सलगी साधून बोलले. मुख्याध्यापक असूनही ते आमच्याशी इतके आपलेपणाने वागत, याचाच आम्हाला आनंद असे. त्यांच्याकडे पाहूनच आमचे शिक्षण होऊ लागले. हरीच्या कॅन्टीनमधून भजी तळण्याचा वास आला की सर आम्हा सर्व मुलांना भजी खाऊ घालत. पैसे नेहमी सरच देत; आम्ही कधीही पैसे दिले नाहीत. शिकवणे, खाणे आणि पुस्तके - सर्व काही फुकट! आज असे कोणी करत असेल यावर विश्वास बसणार नाही. पण खामकर सरांनी आमच्या भल्यासाठी आणि आमच्या चेहऱ्यावरील आनंदासाठी आपले जीवन वाहिले, असे म्हणायला हरकत नाही. ते सर्व प्रकारच्या मुलांमध्ये रमणारे व्यक्तिमत्व होते, त्यामुळे आम्ही विद्यार्थी त्यांच्या जवळ जायला कधीच घाबरत नसू.

         मी उत्तम करसिव्ह लिहायला लागलो. माझे अक्षर संपूर्ण शाळेत गाजले. आठवी आणि नववीचे सर्व इंग्रजी पेपर्स मी करसिव्हमध्येच लिहिले. आमचे इंग्रजीचे सर माझे अक्षर पाहून खूप खुश होत आणि त्यामुळे मला नेहमी इतरांपेक्षा जास्त गुण मिळत. दहावीत आलो, तेव्हा माझ्या वर्गशिक्षकांनी मला एक मोलाचा सल्ला दिला. ते म्हणाले, "प्रवीण, तुझे अक्षर सुंदर आहे यात शंका नाही. पण तुझी ही लिपी दहावीच्या बोर्डाचे पेपर तपासणाऱ्या शिक्षकाला वाचता आली नाही तर काय होईल? तुझे मार्क्स कमी होण्याची शक्यता जास्त आहे. त्याऐवजी, तू साध्या लिपीत लिहायला सुरुवात कर." त्यांनी दिलेला सल्ला मला पटला. मी पुन्हा साधे इंग्रजी लिहू लागलो, पण कधीतरी गंमत म्हणून करसिव्ह लिहिणे मात्र सुरूच ठेवले.

         एकदा मी माझ्या मोठ्या बहिणीच्या वहीवर रनिंग लिपीत तिचे नाव लिहून दिले होते. कणकवली कॉलेजमधील तिच्या प्राध्यापकांनी ते पाहिले. माझी बहीण 'राष्ट्रीय सेवा योजना' (NSS) मध्ये शिक्षण घेत असताना, त्यांच्या शिबिरे होत असत. त्यांच्या स्पर्धा झाल्या की, करसिव्ह लिपीत सर्टिफिकेट बनवण्याचे काम मला मिळे. हे काम मी आनंदाने दोन-तीन वर्षे केले असेल. आज, शिक्षक म्हणून पुन्हा वर्गात मुलांना 'करसिव्ह' लिपी शिकवताना, या सर्व घडामोडी माझ्या डोळ्यासमोरून सरकल्या आणि आता त्या शब्दबद्धही झाल्या.

लेखक: प्रवीण अशितोष कुबलसर

मुख्याध्यापक, शाळा शिडवणे नं. १

ता. कणकवली, जि. सिंधुदुर्ग

गुरुपौर्णिमा: गुरुवंदनेचा अनुपम सोहळा!

 

गुरुपौर्णिमा: गुरुवंदनेचा अनुपम सोहळा!

आज, गुरुवारी, १० जुलै २०२५ रोजी सकाळपासून सुरू झालेला गुरुपौर्णिमेच्या शुभेच्छांचा ओघ अजूनही थांबलेला नाही. खरं तर, रात्री उशिरापर्यंत हे प्रेमळ संदेश येतच राहतील. आम्हा शिक्षकांसाठी गुरुपौर्णिमा हा दिवस म्हणजे उत्साहाचा आणि आनंदाचा एक अद्वितीय सोहळा असतो. या दिवशी विद्यार्थ्यांकडून मिळणारी गुरुवंदना शिक्षकी पेशाचं सार्थक करून जाते. जेव्हा ती गुरुवंदना मिळते, तेव्हा मनात एक आगळीच कृतज्ञता आणि समाधान दाटून येतं. 

या गुरुपौर्णिमेचं मला नेहमीच अप्रूप राहिलं आहे, कारण या निमित्ताने अनेक आदरपूर्वक संदेश प्राप्त होतात. हे संदेश पाहून अजूनही लोकांचा शिक्षकांवरील विश्वास कणभरही कमी झालेला नाही, हे स्पष्ट होतं. जगात असंख्य लोक गुरूला आपला आदर्श मानतात आणि आपल्या भारतीय संस्कृतीत तर गुरूला अनन्यसाधारण महत्त्व आहे. 

पारंपरिक गुरुजी, बाई आता नवीन पिढीचे 'सर' आणि 'मॅडम' झाले असले तरी, गुरुजींची क्रेझ आजही तितकीच आहे! काही गावांमध्ये तर गुरूंना देवाइतकं वंदनीय मानणारे लोक आहेत. ग्रामीण भागात काम करणाऱ्या शिक्षकांना याचा अनुभव अधिक तीव्रतेने येतो. गावातील लोकांनी दिलेला आदर स्वीकारत हे शिक्षक जेव्हा शहराकडे येतात, तेव्हा मात्र आदरात काहीशी कमतरता जाणवते. यामागचं कारण काय असावं बरं?

शहरातील जास्त शिकलेल्या माणसांना वेळेचा अभाव असतो, कदाचित यामुळेच त्यांना आदर व्यक्त करण्याची आठवण होत नसेल. कामांच्या गडबडीत आदर देणं हे एकच काम नसतं, हे खरंय. पण गेली अनेक वर्षे खेड्या-पाड्यांत काम करणारा मी मात्र शहरात नोकरीसाठी न आल्याबद्दल धन्यता मानतो. कारण इथला माणुसकीचा ओलावा आजही टिकून आहे.

सकाळी शाळेत जायला निघालो. माझ्या शाळेतील गुरुजनांसाठी भेटवस्तू घेतल्या होत्या. महर्षी व्यासांनी 'महाभारत' सांगितले आणि ते गणपतीने लिहिले. म्हणूनच मी ठरवले होते की, माझ्या शाळेतील गुरुजनांना गणेश मूर्ती भेट द्यावी. जाताना कार्यक्रमाची रूपरेषा डोळ्यासमोर तरळत होती. कासार्डे जवळ आले होते. अचानक RTO वाहतूक पोलिसांनी हात दाखवला. मी माझी टू-व्हीलर थांबवली. त्यांच्याशी आदरपूर्वक बोललो आणि त्यांनीही आदरानेच प्रतिसाद दिला. त्यांनी माझ्या गाडीचा नंबर स्कॅन केला. माझ्या गाडीची सर्व कागदपत्रे माझ्याकडे आहेत असं मला वाटत असतानाच, त्यांनी PUC नसल्याचं सांगितलं. मी पाकिटातून PUC चा पिवळा कागद काढला, पण तो माझ्या दुसऱ्या गाडीचा, स्कूटरचा निघाला. 

साहजिकच, तो ग्राह्य धरला गेला नाही. मला दंड भरावा लागणार हे निश्चित होतं आणि मी तो भरण्यास लगेच तयार झालो. ते पोलीस अधिकारीसुद्धा हसत म्हणाले, "सर, तुम्हाला फक्त ५०० रुपये भरावे लागणार!" मी भरतो म्हणालो आणि त्यांनी पैसे भरण्याची प्रक्रिया पूर्ण केली. विशेष म्हणजे, इतके दिवस मी त्या रस्त्याने जातो, पण मला कधीच त्यांनी अडवले नव्हते. आज मला एक वेगळीच 'गुरुवंदना' मिळाली होती. जणू मीच त्यांना माझ्या अनुभवाची 'गुरुदक्षिणा' दिली होती! माझ्या चेहऱ्यावर दंड भरल्याचा लवलेशही नव्हता, कारण कधीतरी आपण असे सापडू शकतो याचा एक चांगला अनुभव आज मला मिळाला होता. या घटनेवर हसत हसतच मी शाळेच्या दिशेने निघालो.

शाळेच्या कार्यालयाच्या बाहेर रेनकोट काढायला थोडा वेळ लागला. कार्यालयात शिरलो, तर काय सातवीच्या मुली धावतच बुके हातात देत, "सर, गुरुपौर्णिमेच्या हार्दिक शुभेच्छा!" म्हणत स्वागत केले. मी अक्षरशः भारावून गेलो! सातवीच्या मुली खरंच भारी आहेत, कधी सरप्राईझ देतील सांगता येत नाही. आता मी आनंद ओसंडून परिपाठ कक्षाकडे वळलो. वरुणकर मॅडमनी वर्गात शिरताच मला शुभेच्छा दिल्या आणि नमस्कारही केला. 

तेवढ्यात हेमा वंजारी मॅडम नमस्कार करू लागल्या. त्यांच्या डोक्यात माळलेली दोन गुलाबपुष्पे नमस्कार करताना माझ्या पायावर पडली. किती अद्भुत क्षण! वर्गात पाऊल टाकताच सगळी मुले भेटवस्तू देण्यासाठी आधीच आतुर झाली होती. त्यांनी भराभर पायाला डोके लावून नमस्कार करायला सुरुवात केली. सर्वांनी सुंदर भेटवस्तू दिल्या. या भेटवस्तू खऱ्या अर्थाने अनमोल होत्या, कारण त्यामागे देण्याचा निष्पाप भाव होता. मला आज खूपच सुंदर वाटले.

मीही माझ्या आयुष्यातील माझ्या गुरूंविषयीच्या आठवणींना उजाळा दिला. माझे अनुभव सांगितले. सर्व शिक्षकांनीही आपले अनुभव शेअर केले. तेव्हा त्यांच्यातील आदर्श शिक्षकाला मी नव्याने पाहू शकलो. माझ्यासारख्या शिक्षकाला अशी गुरुपौर्णिमा सतत यावी असं वाटलं नाही, तरच नवल!

---

लेखक : प्रवीण अशितोष कुबलसर, मुख्याध्यापक, शाळा शिडवणे नं. १