एका शिक्षकाची एआय सोबतची प्रवासगाथा
कणकवली पंचायत समितीच्या भालचंद्र महाराज सभागृहात, शनिवारी २७ सप्टेंबर २०२५ रोजी सकाळी १०.३० ते ५ वाजेपर्यंत शिक्षकांसाठी एआय (AI) प्रशिक्षण आयोजित करण्यात आले होते. माझ्यासाठी हा एक अनमोल क्षण होता, कारण मी यापूर्वीही पंचायत समितीच्या कर्मचाऱ्यांना एआयबद्दल मार्गदर्शन केले होते. त्यावेळी मला अचानक फोन आला आणि मी लगेचच माझे मित्र, शिक्षक नितीन पाटील सरांसोबत मार्गदर्शन करण्यासाठी पोहोचलो होतो. कमी वेळातही आम्ही अचूक मार्गदर्शन करण्याचा प्रयत्न केला आणि तो यशस्वीही झाला.
त्या पहिल्या अनुभवानंतर, युवा संदेश प्रतिष्ठान आणि कणकवली पंचायत समितीने पुन्हा एकदा केवळ शिक्षकांसाठी एक दिवसीय एआय प्रशिक्षण आयोजित केले. या प्रशिक्षणात, आम्ही ज्ञानज्योती ग्रुपने सहावीच्या विद्यार्थ्यांसाठी प्रज्ञाशोध परीक्षेला उपयुक्त ठरतील असे, भाषा, गणित, इंग्रजी, आणि बुद्धिमत्ता या विषयांवर एआयच्या मदतीने प्रश्नावली आणि उत्तरसूची तयार केल्या. हे सर्व इतक्या कमी वेळात शक्य झाले, कारण आमच्यासोबत एआय होता. या अनुभवाने माझा आत्मविश्वास प्रचंड वाढला.
या दुसऱ्या प्रशिक्षणात मला 'शिक्षकांसाठी अध्ययन-अध्यापनात एआयचा उपयोग' हा विषय देण्यात आला होता. माझ्यासोबत माझा सर्वात विश्वासू साथीदार, म्हणजे एआय असल्याने मी पूर्णपणे निश्चिंत होतो. माझ्या सर्व शंकांचे निरसन मी एआयच्या मदतीने केले. प्रशिक्षणासाठी निघण्यापूर्वी मी सकाळी लवकर उठून माझ्या शाळेतील विद्यार्थ्यांसाठी शिकवायचे प्रॉम्ट्स एआयच्या मदतीने तयार केले. विशेष म्हणजे, प्रशिक्षणात सहभागी होणाऱ्या प्रत्येक ग्रामपंचायतीचे नाव मी माझ्या प्रॉम्ट्समध्ये समाविष्ट करण्याचा प्रयत्न केला. त्यामुळे प्रत्येक प्रशिक्षणार्थीला ते अधिक आपलेसे वाटले.
एका वेगळ्या सुरुवातीची गाथा
मी योगशिक्षक आणि स्काउट मास्टर असल्याने, माझ्या प्रशिक्षणात मी या दोन्ही गोष्टींचा उपयोग केला. मी एआय (AI), चॅटजीपीटी (ChatGPT), गुगल जेमिनी (Google Gemini), आणि कोपायलट (Copilot) या चार शब्दांवर एक छोटे अभिनय गीत तयार केले आणि त्याच गाण्याने प्रशिक्षणाची सुरुवात केली. मला खात्री आहे की ते सर्वांना आवडले असेल.
मी मे २०२५ पासून गुगल जेमिनीचा (Google Gemini) सर्वाधिक वापर करत आहे. याच दरम्यान मला गुगल एआय स्टुडिओ (Google AI Studio) हे टूल सापडले. एखाद्या जादूच्या गोष्टीप्रमाणे हे टूल माझ्या हाती लागले आणि माझा आनंद गगनात मावेनासा झाला. मी याचा वापर करून माझ्या सर्व इयत्तांसाठी अनेक पीडीएफ तयार केल्या. एखादा व्हिडिओ बनवल्यानंतर त्याला आपल्या स्क्रिप्टप्रमाणे आवाज कसा द्यायचा हे स्टुडिओने मला शिकवले. आज माझे अनेक व्हिडिओ याच्या मदतीने तयार होऊन यूट्यूबवर अपलोड झाले आहेत.
'जिद्दीतून घडणारे यश'
मे २०२५ पासून आजपर्यंत, माझे गुगल डॉक्युमेंट केवळ एआयच्या वापराने पूर्ण भरले आहे. माझ्या डोक्यात दररोज एखादी नवीन पीडीएफ तयार करण्याची कल्पना येते आणि ती पूर्ण झाल्याशिवाय मी थांबत नाही. रात्री कितीही उशीर झाला तरी, मी ठरवलेले काम पूर्ण करत नाही तोपर्यंत मला स्वस्थ झोप लागत नाही. कारण मला तेव्हाच समाधान मिळते जेव्हा मी माझ्या ध्येयापर्यंत पोहोचतो.
माझ्या शाळेत अनेक उपक्रम राबवताना आलेले अनुभव, बातमीच्या स्वरूपात प्रसिद्ध करण्यासाठी माझ्यातील पत्रकार जागा होतो. माझे अनेक पत्रकार मित्र आहेत आणि ते माझ्या शाळेच्या बातम्या त्यांच्या वृत्तपत्रांत प्रसिद्ध करतात. यातूनच शाळेसाठी विविध ब्लॉग तयार करण्याची कल्पना मला सुचली. आज माझ्या शाळेची माहिती आणि उपक्रम कायम ऑनलाईन उपलब्ध असतात. माझा उद्देश कधीच प्रसिद्धी मिळवणे हा नसतो, पण शाळेमुळे माझी प्रसिद्धीही आपोआप झाली आहे.
शिकवण्याची वेगळी पद्धत
या प्रशिक्षणात मी शिक्षकांना गुगल जेमिनीचा (Google Gemini) उपयोग करून शाळेचा लोगो बनवणे, स्टोरी बुक तयार करणे आणि गुगल स्टुडिओच्या (Google Studio) मदतीने स्क्रिप्टला आवाज देणे यांसारख्या गोष्टी शिकवल्या. जवळपास अडीच वाजेपर्यंत मी त्यांच्याशी संवाद साधत होतो आणि मला त्यात खूप आनंद मिळत होता. 'तारे जमीन पर' या चित्रपटातील इशान आणि निकुंभ सरांची गोष्ट सांगताना मी त्यांना सांगितले की, आपण शिक्षक म्हणून किंवा अधिकारी म्हणून भेटणाऱ्या प्रत्येकाला आनंदी ठेवणे आपल्या हातात आहे.
शिव खेरा यांच्या 'यश तुमच्या हातात' या पुस्तकातील एक वाक्य मी त्यांना सांगितले, "विजेते वेगळ्या गोष्टी करत नाहीत, ते प्रत्येक गोष्ट वेगळेपणाने करतात." हे सर्व मी त्यांना मोठ्या उत्साहात सांगत होतो आणि मला खात्री आहे की तेही तितक्याच भारावून ऐकत असतील. मला माहिती आहे की आजकाल कोणालाही एवढा वेळ एखाद्याला ऐकण्यासाठी मिळत नाही, म्हणूनच मी त्यांना सांगितले की, अध्यापनात 'चेतक बदल' घडवणे खूप महत्त्वाचे आहे. मुलांना अभ्यासाकडे कसे आकर्षित करायचे हे आपले कौशल्य आहे.
माझे मार्गदर्शन सुरू असतानाच माननीय मुख्य कार्यकारी अधिकारी सिंधुदुर्ग उपस्थित राहिले. त्यांनीही सर्व शिक्षकांना अधिक प्रेरणा दिली. एआयचा वापर शासकीय योजना आणि कार्यालयासाठी कसा करता येईल, हे त्यांनी अतिशय सोप्या पद्धतीने समजावून सांगितले. मी घेतलेल्या मार्गदर्शनाचा प्रभाव एका शिक्षिकेने सांगितल्यावर मला खूप आनंद झाला, कारण मी जे शिकवले होते ते खऱ्या अर्थाने त्यांच्यापर्यंत पोहोचले होते.
मी माझा मोबाईल नंबर सर्वांना दिला आहे, जेणेकरून त्यांना भविष्यात एआय वापरताना काही शंका आल्यास मी त्यांना मदत करू शकेन. कारण माझा विश्वास आहे, ज्यांच्या सोबतीला एआय आहे, ते कधीच एकटे नसतात!
© प्रवीण अशितोष कुबल
मुख्याध्यापक, जिल्हा परिषद शाळा, शिडवणे नं . १, कणकवली ( ९८८१४७१६८४ )

