💖 भालचंद्र महाराजांच्या मठामध्ये एक अविस्मरणीय सायंकाळ 💖

 💖 भालचंद्र महाराजांच्या मठामध्ये एक अविस्मरणीय सायंकाळ 💖

          कणकवली येथील भालचंद्र महाराजांच्या मठामध्ये कीर्तन महोत्सवाच्या निमित्ताने उपस्थित राहण्याचा आजचा अनुभव खरोखरच अविस्मरणीय होता. पुण्याचे सुप्रसिद्ध कीर्तनकार, श्री कौस्तुभ परांजपे, यांच्या मुखातून 'भीष्मप्रतिज्ञा' हा विषय ऐकताना मन पूर्णपणे त्या क्षणात रमून गेले.

          भालचंद्र महाराजांचे दर्शन घेऊन कीर्तनासाठी आसनावर बसलो, तेव्हा 'पूर्वरंग' अंतिम टप्प्यात होता. पण बुवांच्या आवाजातील नादमधुरता आणि त्यांची विषयाचे स्पष्टीकरण करण्याची अद्वितीय कला इतकी प्रभावी होती की, मी क्षणार्धात त्या वातावरणात समरस झालो. त्यांचे शब्द केवळ कानावर पडत नव्हते, तर ते थेट हृदयाला स्पर्श करत होते.

🎶 तल्लीन करणारा ‘हरी मजला चालवेना’ 🎶

          'उत्तररंग' सुरू होताच, एक प्रसंग कीर्तनकार अत्यंत प्रभावीपणे उलगडून सांगत होते. त्याच वेळी, त्यांनी "हरी मजला चालवेना" हे पद अतिशय आर्त स्वरात सुरू केले. माझ्या शेजारी बसलेले कीर्तनकार बुवादेखील स्वतःच्या तालात त्यांच्यासोबत हे पद गाऊ लागले.

         एकाच वेळी दोन ठिकाणी होणारा तो सुरेल संवाद ऐकताना मी खऱ्या अर्थाने तल्लीन झालो. गायन श्रवण करताना किती खोलवर भावना पोहोचतात, याचा अनुभव मी घेतला. शब्दांपेक्षा स्वरांमध्ये अधिक सामर्थ्य असते आणि भालचंद्र महाराजांच्या मठातील ती सायंकाळ त्याची साक्ष देत होती.

⚔️ कुरुक्षेत्राचा रोमांचक अनुभव ⚔️

         कीर्तनातील भीष्म-द्रौपदी भेट चा प्रसंग बुवांनी मांडला, तेव्हा तर अंगावर शहारे उभे राहिले. शरपंजरीवर असलेल्या भीष्मांना भेटायला द्रौपदी निघाली होती, पण तिला सोबत हवी होती. तिचा जोडीराखा बनून स्वतः भगवान श्रीकृष्ण तिच्यासोबत आले. भीष्मांनी द्रौपदीला "तुझ्यासोबत कोण आले आहे?" असा प्रश्न विचारला, तेव्हा द्रौपदीला खोटे बोलता आले नाही आणि तिने 'माझ्यासोबत जोडीराखा आहे' असे सांगितले. परंतु, भीष्मांनी जोडीराख्यातील परमेश्वराला ओळखले होते.

          कीर्तनकारांनी केवळ शब्द नव्हे, तर कुरुक्षेत्राचा संपूर्ण अनुभव समोर उभा केला. त्यांच्या शब्द सामर्थ्याने मन अगदी भारून गेले.

🙏 बाबांची आठवण आणि जीवनातील ताण 🙏

         हे सर्व ऐकत असताना, माझे मन हळूच भूतकाळाकडे वळले. माझे बाबा... जे कित्येक वर्षे भालचंद्र महाराजांच्या या महोत्सवांना, कीर्तनांना आवर्जून उपस्थित राहत असत, ते आज माझ्या शेजारी नव्हते. त्यांना जाऊन वर्ष उलटले तरी, आजही कीर्तनाच्या या पवित्र वातावरणात त्यांची अनुपस्थिती खूप बोचरी वाटली. मी कावरा-बावरा होऊन त्यांना शोधत होतो, पण ते कुठेच दिसत नव्हते.

          आज मी शिक्षक म्हणून काम करत असताना, माझ्या जीवनातील अडचणींच्या काळात मला नेहमी माझ्या बाबांची आठवण येते. जसे श्रीकृष्ण द्रौपदीच्या पाठीशी उभे राहिले, तसेच माझे बाबा माझ्यासाठी आधारस्तंभ बनून होते. आजही ते माझ्या पाठीशी आहेत, असा भास मला त्या क्षणी झाला.

🚶‍♀️ 'हरी मजला चालवेना' चे आजचे रूप 🚶‍♀️

         सध्या शाळेतील कामामुळे मी ज्या तणावाचा सामना करत आहे, त्यामुळे खूप त्रास होत आहे. संच मान्यतेसारख्या शासनाच्या निर्णयांचा शिक्षकी पेशावर होणारा परिणाम मुळावर घाव घालण्यासारखा आहे. हा वाढता ताण मी कुटुंबासोबत सामायिक करतो, तेव्हाच थोडं बरं वाटतं.

          कीर्तनात द्रौपदीने वाटेत येणाऱ्या अडचणींमुळे श्रीकृष्णाला सांगितले होते: "हरी मजला चालवेना". आजच्या कठीण परिस्थितीत माझे जीवनही तसेच वाटू लागले आहे. पण द्रौपदीच्या पाठीशी जसा श्रीकृष्ण उभा होता, तसाच आधार आणि शक्ती मला माझ्या बाबांच्या स्मृतीतून मिळो, हीच प्रार्थना आहे.

©️ प्रवीण कुबल

🔴 हृदय हेलावून टाकणारे मनोगत...

🔴 हृदय हेलावून टाकणारे मनोगत...

संजय सर,

          तुम्ही सहज बोलून गेलात... "अरे बापरे, बोलून तर गेलो." नंतर तुम्हालाही त्याचा किंचितसा बोध झाला असेल. पण, मला सांगा, बोलून गेलेले शब्द एखाद्या धारदार तलवारीच्या घावापेक्षाही खोल वार करतात, तेव्हा सहन करणारा काय करणार? शब्दांचे ते बाण जेव्हा वर्मी लागतात, तेव्हा होणारा त्रास शब्दांत मांडणे कठीण आहे.

          तुम्ही माझ्यापेक्षा वयाने आणि अनुभवाने लहान आहात हे मला माहीत आहे. डी.एड. कॉलेजमध्ये तुम्ही माझ्या नंतरचे छात्र शिक्षक म्हणून आलात, तेव्हा मी तुम्हाला 'अरे-तुरे' केलेही असेल. पण, तेव्हाचा काळ वेगळा होता. आज... आज मी तुमचा एकेरी उल्लेख कधीही केलेला नाही, आणि यापुढे कधी होणारही नाही. कारण, मी तुमच्याकडे केवळ सहकारी म्हणून नाही, तर आदरणीय केंद्रप्रमुख म्हणून पाहतो.

          माझा विश्वास ठेवा, तुम्हाला आदर देणाऱ्या लोकांमध्ये माझा नंबर अगदी वरचा असेल. 'शिक्षक बँक' निवडणुकीच्या वेळी मी जो लेख लिहिला होता—'संजय पवारसरांची पॉवर'—तो लिहिताना माझ्या मनात तुमच्याबद्दल असलेला नितांत आदरच होता. आजही, तुम्ही जेव्हा शाळेत येता, तेव्हा तुमचे आदरातिथ्य करण्यात मी कोणतीही उणीव ठेवत नाही. कारण, माझे संस्कार आणि तुमच्या पदाचा आदर ही गोष्ट मला खूप महत्त्वाची वाटते.

          तुम्ही कणकवली केंद्राचे केंद्रप्रमुख झालात, तेव्हा तुम्हाला सुंदर पुस्तकाची भेट देणारा... तुमच्या वाढदिवसाला येऊ शकलो नाही म्हणून दुसऱ्या दिवशी खास तुमच्या घरी जाऊन आणखी एक सुंदर पुस्तक सप्रेम भेट देणारा... आणि आमच्या शाळेत शिक्षण परिषद आयोजित झाली, तेव्हा तुम्हाला 'आदर्श केंद्रप्रमुख' पुरस्काराने सन्मानित करण्याची कल्पना मांडणारा मीच होतो, हे विसरू नका. आपले एकत्र काम, आपले उपक्रम... याचे सगळे फोटो मी आजही माझ्या Google Photos मध्ये जपून ठेवले आहेत. ही जपणूक आहे, ती केवळ तुमच्याबद्दलच्या प्रेमाची आणि आदराची.

🔹ती जखम... जी भळभळत आहे!

         इतके सगळे असताना, आज केंद्रशाळेतील सभेत तुम्ही माझ्यासोबत जे बोललात... तो अपमान माझ्या हृदयाला अक्षरशः भोकं पाडून गेला आहे, सर!

         हो, मी मोबाईलमध्ये होतो. पण शाळेच्या कामाव्यतिरिक्त नाही, तर माझ्या पालकांच्या फोनवर. ज्यांचे माझ्याशी जवळचे नाते आहे, असे पालक इतर शिक्षकांना फोन न करता मला करतात, ही गोष्ट माझ्यासाठी अभिमानाची आहे. मला कशासाठी फोन आला होता, हे तुम्ही शांतपणे विचारून घेतले असते, तर ही वेळ आली नसती. पण तुम्ही चारचौघांत, माझ्यापेक्षाही ज्युनिअर शिक्षक आणि एक वर्षापूर्वी रुजू झालेल्या दोन शिक्षिका उपस्थित असताना, तुम्ही माझा अपमान केला!

🔸तुम्ही बोललात आणि माझ्या पायाखालची जमीनच सरकली.

          माझ्यासारखा ज्येष्ठ शिक्षक , जो अनेक वर्षांपासून शिक्षण क्षेत्रात सेवा देत आहे, त्याची जेव्हा अशी नाचक्की होते, तेव्हा मला दु:ख तर होतेच; पण त्यापेक्षा जास्त, उपस्थित असलेल्या शिक्षकांच्या मनात तुमच्याबद्दल गैरसमज निर्माण होतो. मी त्या क्षणी कोणाशीही डोळ्याला डोळा भिडवू शकत नव्हतो.

          तुमचे शब्दबाण मला शांत बसू देत नव्हते. मी स्थिर होण्याचा खूप प्रयत्न केला, पण जमत नव्हते. शेवटी, वॉशरुमला जाण्याचे निमित्त केले... आणि डोळ्यांतून अश्रूंचा बांध फोडून दिला. होय सर, मी अक्षरशः रडलो! माझ्याबद्दलच्या तुमच्या सहज बोलण्याने मला इतका मानसिक त्रास झाला.

🔸 'सर, एवढं मनाला लावून घेऊ नका'... कसं शक्य आहे ?

         तुम्ही नंतर म्हणालात, "सर, एवढं मनाला लावून घेऊ नका." पण सर, मी एका वेगळ्या विवंचनेत असताना, मी ज्या कारणासाठी क्षणभर मोबाईलमध्ये होतो, ते माझ्या मुलांच्या हितासाठीच होते हे मी तुम्हाला सांगण्याचा प्रयत्न करत होतो. माझ्या पायाखालची जमीन सरकली होती, कारण एका वरिष्ठ शिक्षकाचा मान राखला गेला नव्हता. मागे एकदा फोनवर तुम्ही मला 'मॅड' म्हणाला होता, तेव्हाही मी तुम्हाला जाणीव करून दिली होती. ही माझी अपेक्षा आहे, की माझ्या कामाचा आणि अनुभवाचा आदर व्हावा.

🔹तुम्ही सहज बोलून गेला असाल, विसरूनही गेला असाल. पण मी मात्र ते शब्द... ते अश्रूंचे क्षण अगदी जपून ठेवले आहेत.

🔸 ती एक भळभळणारी जखम आहे, जी माझ्या हृदयाला अजूनही सतावत आहे. याला मी काय करू ?

         तुमच्याकडून या शब्दांची भरपाई करणे शक्य नाही, पण एक गोष्ट निश्चित आहे - तुमच्या एका शब्दाने, माझ्यासारख्या तुम्हाला मानणाऱ्या सहकाऱ्याला किती वेदना झाल्या आहेत, याचा विचार तुम्हाला करायला लागायलाच हवा. माझ्या कामाबद्दल आणि माझ्या सन्मानाबद्दल असलेला तुमचा दृष्टिकोन बदलायला हवा.

एका वरिष्ठ शिक्षकाच्या हृदयाला लागलेला हा खोलवरचा घाव आहे, जो सहजासहजी भरून निघणार नाही.

..............................................................................................

          सर्वप्रथम, मी आपल्या पत्रातील भावना, वेदना आणि मन:स्थिती समजून घेत आहे. सभेत गैरविनीत शब्द माझ्याकडून सहजतेने निघाले आणि त्यामुळे आपल्याला दुखापती झाली, हे वाचून मला खूप दुःख झाले.माझ्या बोलण्यामुळे आपणास हृदयाला ठेस पोहोचली, हे मी पूर्णपणे मान्य करतो. 

          माझी कुठलीही भावना जाणीवपूर्वक आपल्यास दुखवायची किंवा आपला आदर कमी करायची नव्हती. अनेकदा प्रशासकीय दडपणामुळे किंवा क्षणाच्या ओघात शब्दात अचूकपणा राहत नाही आणि यामुळे दिलासा मिळण्याऐवजी वेदना वाढतात, हे खरे आहे.आपल्या अनुभव, निष्ठा आणि सहकार्याबद्दल मला नेहमीच आदर आणि विश्वास आहे. 

          आपण शाळेला दिलेली सेवा, पालक व विद्यार्थ्यांशी असलेली आपली नाळ, याचे मी मनापासून कौतुक करतो.सभेतील प्रसंगाचे मला खरंखुरं दुःख वाटते आणि मी मन:पूर्वक दिलगिरी व्यक्त करतो. भविष्यात शब्दांच्या वापरात अधिक दक्षता बाळगीन, याची आपणास खात्री देतो. आपल्या कामाचा, अनुभवाचा व आदराचा मान नेहमीच जपला जाईल, हे मी आश्वासित करतो.आपण माझ्या या दिलगिरीला स्वीकारून, आपले मन पूर्ववत समाधानी करावे, ही नम्र विनंती.

एका शिक्षकाची एआय सोबतची प्रवासगाथा

 

एका शिक्षकाची एआय सोबतची प्रवासगाथा

कणकवली पंचायत समितीच्या भालचंद्र महाराज सभागृहात, शनिवारी २७ सप्टेंबर २०२५ रोजी सकाळी १०.३० ते ५ वाजेपर्यंत शिक्षकांसाठी एआय (AI) प्रशिक्षण आयोजित करण्यात आले होते. माझ्यासाठी हा एक अनमोल क्षण होता, कारण मी यापूर्वीही पंचायत समितीच्या कर्मचाऱ्यांना एआयबद्दल मार्गदर्शन केले होते. त्यावेळी मला अचानक फोन आला आणि मी लगेचच माझे मित्र, शिक्षक नितीन पाटील सरांसोबत मार्गदर्शन करण्यासाठी पोहोचलो होतो. कमी वेळातही आम्ही अचूक मार्गदर्शन करण्याचा प्रयत्न केला आणि तो यशस्वीही झाला.

त्या पहिल्या अनुभवानंतर, युवा संदेश प्रतिष्ठान आणि कणकवली पंचायत समितीने पुन्हा एकदा केवळ शिक्षकांसाठी एक दिवसीय एआय प्रशिक्षण आयोजित केले. या प्रशिक्षणात, आम्ही ज्ञानज्योती ग्रुपने सहावीच्या विद्यार्थ्यांसाठी प्रज्ञाशोध परीक्षेला उपयुक्त ठरतील असे, भाषा, गणित, इंग्रजी, आणि बुद्धिमत्ता या विषयांवर एआयच्या मदतीने प्रश्नावली आणि उत्तरसूची तयार केल्या. हे सर्व इतक्या कमी वेळात शक्य झाले, कारण आमच्यासोबत एआय होता. या अनुभवाने माझा आत्मविश्वास प्रचंड वाढला.

या दुसऱ्या प्रशिक्षणात मला 'शिक्षकांसाठी अध्ययन-अध्यापनात एआयचा उपयोग' हा विषय देण्यात आला होता. माझ्यासोबत माझा सर्वात विश्वासू साथीदार, म्हणजे एआय असल्याने मी पूर्णपणे निश्चिंत होतो. माझ्या सर्व शंकांचे निरसन मी एआयच्या मदतीने केले. प्रशिक्षणासाठी निघण्यापूर्वी मी सकाळी लवकर उठून माझ्या शाळेतील विद्यार्थ्यांसाठी शिकवायचे प्रॉम्ट्स एआयच्या मदतीने तयार केले. विशेष म्हणजे, प्रशिक्षणात सहभागी होणाऱ्या प्रत्येक ग्रामपंचायतीचे नाव मी माझ्या प्रॉम्ट्समध्ये समाविष्ट करण्याचा प्रयत्न केला. त्यामुळे प्रत्येक प्रशिक्षणार्थीला ते अधिक आपलेसे वाटले.

एका वेगळ्या सुरुवातीची गाथा

मी योगशिक्षक आणि स्काउट मास्टर असल्याने, माझ्या प्रशिक्षणात मी या दोन्ही गोष्टींचा उपयोग केला. मी एआय (AI), चॅटजीपीटी (ChatGPT), गुगल जेमिनी (Google Gemini), आणि कोपायलट (Copilot) या चार शब्दांवर एक छोटे अभिनय गीत तयार केले आणि त्याच गाण्याने प्रशिक्षणाची सुरुवात केली. मला खात्री आहे की ते सर्वांना आवडले असेल.

मी मे २०२५ पासून गुगल जेमिनीचा (Google Gemini) सर्वाधिक वापर करत आहे. याच दरम्यान मला गुगल एआय स्टुडिओ (Google AI Studio) हे टूल सापडले. एखाद्या जादूच्या गोष्टीप्रमाणे हे टूल माझ्या हाती लागले आणि माझा आनंद गगनात मावेनासा झाला. मी याचा वापर करून माझ्या सर्व इयत्तांसाठी अनेक पीडीएफ तयार केल्या. एखादा व्हिडिओ बनवल्यानंतर त्याला आपल्या स्क्रिप्टप्रमाणे आवाज कसा द्यायचा हे स्टुडिओने मला शिकवले. आज माझे अनेक व्हिडिओ याच्या मदतीने तयार होऊन यूट्यूबवर अपलोड झाले आहेत.

'जिद्दीतून घडणारे यश'

मे २०२५ पासून आजपर्यंत, माझे गुगल डॉक्युमेंट केवळ एआयच्या वापराने पूर्ण भरले आहे. माझ्या डोक्यात दररोज एखादी नवीन पीडीएफ तयार करण्याची कल्पना येते आणि ती पूर्ण झाल्याशिवाय मी थांबत नाही. रात्री कितीही उशीर झाला तरी, मी ठरवलेले काम पूर्ण करत नाही तोपर्यंत मला स्वस्थ झोप लागत नाही. कारण मला तेव्हाच समाधान मिळते जेव्हा मी माझ्या ध्येयापर्यंत पोहोचतो.

माझ्या शाळेत अनेक उपक्रम राबवताना आलेले अनुभव, बातमीच्या स्वरूपात प्रसिद्ध करण्यासाठी माझ्यातील पत्रकार जागा होतो. माझे अनेक पत्रकार मित्र आहेत आणि ते माझ्या शाळेच्या बातम्या त्यांच्या वृत्तपत्रांत प्रसिद्ध करतात. यातूनच शाळेसाठी विविध ब्लॉग तयार करण्याची कल्पना मला सुचली. आज माझ्या शाळेची माहिती आणि उपक्रम कायम ऑनलाईन उपलब्ध असतात. माझा उद्देश कधीच प्रसिद्धी मिळवणे हा नसतो, पण शाळेमुळे माझी प्रसिद्धीही आपोआप झाली आहे.

शिकवण्याची वेगळी पद्धत

या प्रशिक्षणात मी शिक्षकांना गुगल जेमिनीचा (Google Gemini) उपयोग करून शाळेचा लोगो बनवणे, स्टोरी बुक तयार करणे आणि गुगल स्टुडिओच्या (Google Studio) मदतीने स्क्रिप्टला आवाज देणे यांसारख्या गोष्टी शिकवल्या. जवळपास अडीच वाजेपर्यंत मी त्यांच्याशी संवाद साधत होतो आणि मला त्यात खूप आनंद मिळत होता. 'तारे जमीन पर' या चित्रपटातील इशान आणि निकुंभ सरांची गोष्ट सांगताना मी त्यांना सांगितले की, आपण शिक्षक म्हणून किंवा अधिकारी म्हणून भेटणाऱ्या प्रत्येकाला आनंदी ठेवणे आपल्या हातात आहे.

शिव खेरा यांच्या 'यश तुमच्या हातात' या पुस्तकातील एक वाक्य मी त्यांना सांगितले, "विजेते वेगळ्या गोष्टी करत नाहीत, ते प्रत्येक गोष्ट वेगळेपणाने करतात." हे सर्व मी त्यांना मोठ्या उत्साहात सांगत होतो आणि मला खात्री आहे की तेही तितक्याच भारावून ऐकत असतील. मला माहिती आहे की आजकाल कोणालाही एवढा वेळ एखाद्याला ऐकण्यासाठी मिळत नाही, म्हणूनच मी त्यांना सांगितले की, अध्यापनात 'चेतक बदल' घडवणे खूप महत्त्वाचे आहे. मुलांना अभ्यासाकडे कसे आकर्षित करायचे हे आपले कौशल्य आहे.

माझे मार्गदर्शन सुरू असतानाच माननीय मुख्य कार्यकारी अधिकारी सिंधुदुर्ग उपस्थित राहिले. त्यांनीही सर्व शिक्षकांना अधिक प्रेरणा दिली. एआयचा वापर शासकीय योजना आणि कार्यालयासाठी कसा करता येईल, हे त्यांनी अतिशय सोप्या पद्धतीने समजावून सांगितले. मी घेतलेल्या मार्गदर्शनाचा प्रभाव एका शिक्षिकेने सांगितल्यावर मला खूप आनंद झाला, कारण मी जे शिकवले होते ते खऱ्या अर्थाने त्यांच्यापर्यंत पोहोचले होते.

मी माझा मोबाईल नंबर सर्वांना दिला आहे, जेणेकरून त्यांना भविष्यात एआय वापरताना काही शंका आल्यास मी त्यांना मदत करू शकेन. कारण माझा विश्वास आहे, ज्यांच्या सोबतीला एआय आहे, ते कधीच एकटे नसतात!

---

© प्रवीण अशितोष कुबल

मुख्याध्यापक, जिल्हा परिषद शाळा, शिडवणे नं . १, कणकवली ( ९८८१४७१६८४ )

दशावतार आणि मी

 दशावतार आणि मी 

आज सकाळी स्वप्नभंग होऊन जाग आली होती. सकाळचे स्वप्न खरे होते असे म्हटले आहे , पण बऱ्याचदा माझी स्वप्ने अजिबात खरी झालेली नाहीत. म्हणून आजच्या स्वप्नाबाबत मी तितकाच साशंक आहे. हल्लीच मी सहकुटुंब दशावतार हा चित्रपट पाहिला. त्याची गाणी खूपच चांगली लिहिली आहेत गुरु ठाकूर यांनी. त्यामुळे ती सतत आमच्या घरात वाजत असतात. माझी छोटी मुलगी तर त्यातल्या ‘ आवशीचो घो ‘ ह्या गाण्याची फॅनच झाली आहे. ते गाणं तिने पाठांतर करुन टाकलं आहे. दशावतार नाटकानं माझ्या मनावर गारुड केलं असावं. पण खूप पूर्वीपासूनच दशावतार आवडू लागला होता. लहानपणी दशावतारी नाटक लागले मी रात्र रात्र ते पाहताना कधी झोपून जाई समजतच नसे. जसा मोठा होत गेलो , समज वाढली. नाटकांची आवड वाढतच गेली. अनेक नाटकं पाहिली असतील. त्यातले विविध पात्रांचे अभिनय मी पुढे बसून पाहण्यात घालवली आहेत. 

माझी खोलीमध्ये आवाज येईल इतक्या जवळ नवरात्रोत्सव सुरु आहे. तेथे होणारे सगळे कार्यक्रम आम्हांला अगदी स्पष्ट ऐकू येतात. त्यामुळे रात्री झोपताना शांतता झाल्यावर हे सगळे आवाज कानात पोहोचतात, मनाच्या पडद्यावर हे सर्व कलाकार नाचू लागतात. प्रत्यक्ष नाटक न बघताही ते बघितल्यासारखे होते. कदाचित झोपताना जे ऐकतो , पाहतो त्याचा विचार आपलं मन कदाचित रात्रभर करत असेल असे वाटते. त्यामुळे मला आज माझ्या स्वप्नात लोकराजा सुधीर कलिंगण यांचा मुलगा सिद्धेश कलिंगण आला होता. त्याचे ते सुंदर केस मला आकर्षून घेत होते. मी नुकतंच त्याच नाटक पाहिलं आहे. कणकवली रिक्षा युनियनने गणेशोत्सवात त्यांचे नाटक दाखवले होते. खरंच , सिद्धेश म्हणजे त्याच्या बाबांची नवीन आवृत्ती आहे असे म्हणायला हरकत नाही. काहीकाळ आपल्यासमोर साक्षात ‘ सुधीर कलिंगण ‘ अवतरले आहेत असा भास झाल्याशिवाय राहत नाही. मी रात्री झोपेत शांतपणे झोपेचा आनंद घेत असताना , माझ्या स्वप्नात ‘ सिद्धेश ’ यावा याचे आश्चर्य वाटते. सिद्धेश बालवयापासून नाट्यक्षेत्रात आहे. त्याच्या वडिलांनी आणि आजोबांनी पाजलेले नाटकाचे बाळकडू तो कोळून प्यायला आहे. हा सिद्धेश माझ्या अगदी जवळून गेला आणि मी त्याला नुसता पाहतच राहिलो होतो. थोड्या वेळाने मी त्याच्या घरी पोहोचलो होतो. त्याचे टुमदार घर मला दिसले होते. मी त्या घरात जाण्याचा प्रयत्न करु लागलो. पण मला घरात जायचा रस्ता , गेट सापडेना. तेवढ्यात माझ्यासमोर एक गाडी आली. मला त्यात बसवण्यात आलं . मी थेट सिद्धेशच्या घरी पोहोचलो. आत अनेक माणसं राहत होती. सिद्धेशला भेटायला गेलेला मी त्याला प्रत्यक्ष भेटायला मिळणार म्हणून अतिशय आतुर झालो होतो. पण आत पुरता अंधार होता. मला येणारी जाणारी माणसं दिसत होती. पण त्याचा माझा कलाकार ‘ सिद्धेश ’ कुठेच दिसत नव्हता. मला सिद्धेशला भेटायचे होते, त्याच्याशी हृद्य संवाद साधायचा होता. तो भेटेपर्यंत थांबणे माझे कर्तव्यच होते. त्याची वाट पाहण्याशिवाय पर्यायच नव्हता. शेवटी मी थांबलोच. कोणीतरी सांगितले कि , “ सिद्धेशची तब्येत थोडी बरी नाही. त्याची विश्रांतीची वेळ आहे. आम्ही नुकतेच एका नाटकाच्या दौऱ्यावरुन आल्यामुळे खूप प्रवास झाला आहे आणि त्रासही झाला आहे. सिद्धेश उठला कि तुम्हाला भेटले. त्याच्या उठण्याची वाट पहा ”. मी ठीक आहे म्हणून प्रतीक्षा करत राहिलो. 

थोड्या वेळाने मला निरोप आला , मला आत बोलावण्यात आले. मी आत गेलो. खोलीमध्ये मिट्ट काळोख होता. माझा कलाकार तिथेच शांत झोपला होता. त्याने मला आवाज दिला होता. तो म्हणाला , “ बोला , काय काम आहे तुमचे माझ्याकडे ? ” आता तो एक साधा सरळ माणूस होता. त्याचा राजाचा आवेश कुठंच दिसत नव्हता. पण त्याला त्रास होत असल्याने तो झोपूनच बोलत होता. मला याचेही आश्चर्य वाटले. मी एवढा मुद्दाम भेटायला गेलो आणि माझा कलाकार माझ्याशी झोपूनच बोलतो आहे. तरीही मी त्याच्याजवळच राहिलो बोलत , बडबडत. बोलता बोलता त्याला म्हणालो , “ अरे सिद्धेश , किती सुंदर नाटकं करता तुम्ही !! तुझे नाटक पाहताना तुझ्या बाबांची आणि आजोबांची आठवण आल्याशिवाय राहत नाही रे , आता आपण काय करुया . तू मला तुझ्या आयुष्यातील गोष्टी सांग , घडामोडी सांग, तू कसा घडल्यास ते सांग , मी तुझं किंवा तुझ्या वडिलांचं आत्मचरित्र बनवतो . ” मी त्याच्या आत्मचरित्राचे बोलत असतानाच मला जाग आली आणि माझे ‘ सिद्धेश कलिंगण ’ चे आत्मचरित्र लिहिण्याचे स्वप्न भंगून गेले. 

लेखक : प्रवीण अशितोष कुबल , मुख्याध्यापक शाळा शिडवणे नं. १ ( ९८८१४७१६८४ )

---

दशावतार आणि मी: स्वप्नातील भेट

आज सकाळी स्वप्न भंगून जाग आली, पण ती सकाळ काहीतरी वेगळं घेऊन आली होती. लोक म्हणतात की सकाळचं स्वप्न खरं होतं, पण माझी स्वप्नं क्वचितच खरी होतात. त्यामुळे आजच्या स्वप्नाबद्दलही मी साशंक होतो, तरीही ते मन सोडून जात नव्हतं.

काही दिवसांपूर्वीच आम्ही कुटुंबासोबत 'दशावतार' हा चित्रपट पाहिला. त्याचे गुरु ठाकूर यांनी लिहिलेले शब्द आणि संगीत मनाला भिडले. विशेषतः 'आवशीचो घो' हे गाणे तर माझ्या लहान मुलीला इतके आवडले की तिने ते पाठ करून टाकले. दशावतार नाटकाचे गारूड माझ्या मनावर खूप पूर्वीपासूनच होते. लहानपणी दशावतारी नाटक लागले की रात्र-रात्र जागून ते कधी संपले आणि कधी झोप लागली हे कळायचेच नाही. जसजसा मोठा झालो, तसतशी नाटकाची आवड वाढतच गेली. विविध नाटकांच्या, विविध पात्रांच्या अभिनयाने मी रंगून गेलो.

माझ्या खोलीच्या अगदी जवळ नवरात्रोत्सव सुरू आहे. तिथे होणारे सगळे कार्यक्रम आम्हाला स्पष्ट ऐकू येतात. रात्री शांतता झाल्यावर ते आवाज कानात पोहोचतात आणि मनाच्या पडद्यावर ते कलाकार नाचायला लागतात. त्यामुळे नाटक प्रत्यक्ष न पाहताही ते पाहिल्यासारखं वाटतं. कदाचित झोपताना जे ऐकतो किंवा पाहतो, त्याचाच विचार मन रात्रभर करत असावं. म्हणूनच आज माझ्या स्वप्नात लोकराजा सुधीर कलिंगण यांचा मुलगा सिद्धेश कलिंगण आला होता.

त्याचे लांबसडक, सुंदर केस मला आकर्षित करत होते. मी नुकतेच कणकवली रिक्षा युनियनने गणेशोत्सवात आयोजित केलेले त्याचे नाटक पाहिले होते. खरंच, सिद्धेश म्हणजे त्याच्या बाबांची नवीन आवृत्तीच आहे. त्याला पाहताना काही क्षणांसाठी साक्षात सुधीर कलिंगण अवतरले आहेत असा भास झाल्याशिवाय राहत नाही. रात्री शांत झोपेत असताना सिद्धेशचं स्वप्नात येणं हे माझ्यासाठी एक आश्चर्यच होतं.

स्वप्नात तो माझ्या अगदी जवळून गेला आणि मी त्याला नुसता पाहतच राहिलो. थोड्या वेळाने मी त्याच्या टुमदार घरासमोर पोहोचलो. मी आत जाण्याचा प्रयत्न करू लागलो, पण मला घरात जायचा रस्ता किंवा गेट सापडेना. तेवढ्यात एक गाडी आली आणि त्यात मला बसवून थेट सिद्धेशच्या घरी पोहोचवण्यात आले. आतमध्ये अनेक माणसे होती. पण माझा कलाकार, सिद्धेश कुठेच दिसत नव्हता. मला त्याला भेटायचे होते, त्याच्याशी मनमोकळा संवाद साधायचा होता. तो भेटेपर्यंत थांबणे माझे कर्तव्यच होते. त्याची वाट पाहण्याशिवाय माझ्याकडे दुसरा पर्याय नव्हता.

शेवटी मी थांबलोच. कोणीतरी मला सांगितले की, "सिद्धेशची तब्येत थोडी बरी नाही. तो विश्रांती घेत आहे. आम्ही नुकतेच एका नाटकाच्या दौऱ्यावरून आलो आहोत, त्यामुळे त्याला खूप प्रवास आणि त्रास झाला आहे. तो उठला की तुम्हाला भेटेल, त्याच्या उठण्याची वाट पहा." मी 'ठीक आहे' म्हणून वाट बघत राहिलो.

थोड्या वेळाने मला आत बोलावण्यात आले. मी आत गेलो. खोलीत मिट्ट काळोख होता आणि माझा कलाकार तिथे शांत झोपला होता. त्याने मला आवाज दिला, "बोला, काय काम आहे तुमचे माझ्याकडे?" आता तो एक साधा, सरळ माणूस होता. त्याच्या राजाचा आवेश कुठंच दिसत नव्हता. त्याला त्रास होत असल्याने तो झोपूनच माझ्याशी बोलत होता. मला याचेही आश्चर्य वाटले. मी एवढा मुद्दाम भेटायला गेलो आणि माझा कलाकार माझ्याशी झोपूनच बोलत होता. तरीही मी त्याच्याजवळच राहिलो, बोलत राहिलो.

बोलता-बोलता मी त्याला म्हणालो, "अरे सिद्धेश, किती सुंदर नाटकं करता तुम्ही! तुझे नाटक पाहताना तुझ्या बाबांची आणि आजोबांची आठवण आल्याशिवाय राहत नाही. आता एक काम करूया. तू मला तुझ्या आयुष्यातील गोष्टी, घडामोडी सांग. तू कसा घडलास ते सांग. मी तुझं किंवा तुझ्या वडिलांचं आत्मचरित्र लिहितो."

मी त्याच्या आत्मचरित्राबद्दल बोलत असतानाच मला जाग आली आणि माझ्या 'सिद्धेश कलिंगण'चे आत्मचरित्र लिहिण्याचे स्वप्न भंगून गेले. हे स्वप्न भंगले असले तरी, दशावतार आणि नाट्यकलेविषयी माझ्या मनात असलेलं प्रेम मात्र अधिक घट्ट झालं.

© लेखक : प्रवीण अशितोष कुबल , मुख्याध्यापक शाळा शिडवणे नं. १ ( ९८८१४७१६८४ )

🔴 कणकवलीच्या मातीतील एक विशाल व्यक्तिमत्व: विशाल कामत

🔴 कणकवलीच्या मातीतील एक विशाल व्यक्तिमत्व: विशाल कामत

          कणकवलीच्या जळकेवाडीतून कणकवली नं. ३ शाळेत जाणाऱ्या प्रत्येक लहानग्याला परिचित असलेलं एक देखणं घर म्हणजे 'कामत' यांचं. १९८१ पासून, जेव्हा समज आली, तेव्हा त्या घराची भव्यता आणि त्यामागे असलेलं समृद्ध जीवन आम्हाला नेहमीच आकर्षित करत राहिलं. मोठे लोक कसे राहतात याचं ते एक आदर्श उदाहरण होतं. त्याच घरात, २२ सप्टेंबर १९७६ रोजी, एका विशाल व्यक्तिमत्वाचा जन्म झाला, ज्याला आज कणकवली 'विशाल कामत' या नावाने ओळखते.

          कामकाजाच्या निमित्ताने आमच्या वडिलांचा आणि कामत कुटुंबाचा जुना ऋणानुबंध होता. जेव्हा एकदा त्यांच्या घरी जाण्याचा योग आला, तेव्हा त्या घराचं सौंदर्य आणि त्यातील साधेपणा पाहून मी थक्क झालो. त्या घरात केवळ विटा आणि सिमेंट नव्हतं, तर अनेक वर्षांचा वारसा, संस्कार आणि आपुलकीची ज्योत तेवत होती.

          'कामत किराणा' दुकान म्हणजे कणकवलीतील एक अविभाज्य भाग. अनेक वर्षांपासून त्यांच्या दुकानाबाहेर दिसणारी प्रचंड गर्दी आजही तशीच आहे, हे त्या कुटुंबाच्या प्रामाणिकपणाचं आणि गुणवत्तेचं प्रतीक आहे. १९२५ मध्ये विशाल यांच्या आजोबांनी सुरू केलेला हा व्यवसाय आज १०० वर्षांच्या यशस्वी वाटचालीस पात्र ठरला आहे. हा केवळ एक व्यवसाय नाही, तर कणकवलीकरांच्या विश्वासाचा एक मजबूत आधार आहे. विशाल कामत यांनी या वारशाला केवळ पुढे नेलं नाही, तर त्याला आधुनिकतेची जोड दिली. २०१६ मध्ये बांधकाम क्षेत्रात आणि २०२२ मध्ये इलेक्ट्रिक स्कूटरच्या डीलरशिपमध्ये त्यांनी यशस्वी पदार्पण केलं. आज सिंधुदुर्ग जिल्ह्यात त्यांची तीन शोरूम्स आहेत, हे त्यांच्या दूरदृष्टीचं आणि कठोर परिश्रमाचं उत्कृष्ट उदाहरण आहे.

          विशाल कामत यांच्या व्यक्तिमत्वात केवळ व्यावसायिकता नाही, तर समाजसेवेचीही विशालता आहे. कणकवली तालुका व्यापारी संघटनेचे तब्बल ६ वर्षे अध्यक्षपद भूषवताना त्यांनी व्यापाऱ्यांचे प्रश्न सोडवण्यासाठी मोलाचं काम केलं. त्यांच्या नेतृत्वाखालील कार्याची दखल घेत २०१५ मध्ये वेंगुर्ला येथे उत्कृष्ट तालुकाध्यक्ष म्हणून त्यांचा सत्कारही करण्यात आला. आमच्या नाभिक संघटनेच्या बाबतीतही, त्यांचे सहकार्य नेहमीच मोलाचे राहिले आहे. त्यांचा विशाल दृष्टिकोन आणि मदत करण्याची वृत्ती खऱ्या अर्थाने त्यांच्या नावाला साजेसी आहे.

          पण विशाल कामत यांची खरी ओळख त्यांच्या व्यवसायापेक्षा त्यांच्या भक्तीतून अधिक स्पष्ट होते. श्री साईबाबांवरील त्यांची निस्सीम श्रद्धा त्यांना एका वेगळ्याच उंचीवर घेऊन जाते. केवळ स्वतः शिर्डीच्या अनेक वाऱ्या करूनच ते थांबले नाहीत, तर दरवर्षी कणकवली ते शिर्डी पदयात्रा आयोजित करून अनेकांना साईबाबांच्या भक्तीचा अनुभव देतात. आज ते केवळ एक यशस्वी व्यापारी नाहीत, तर एक निष्ठावान 'साईभक्त' म्हणूनही ओळखले जातात. त्यांच्या जीवनात कुटुंब, व्यवसाय आणि भक्ती यांचा सुंदर संगम दिसून येतो.

          विशाल कामत म्हणजे कणकवलीच्या मातीतील एक असा दीपस्तंभ, जो आपल्या कठोर परिश्रमाने, प्रामाणिकपणाने आणि विशाल हृदयाने अनेकांना प्रेरणा देत आहे. त्यांचे जीवन हे केवळ एका व्यक्तीची यशोगाथा नसून, ते कणकवलीच्या समृद्ध सांस्कृतिक आणि सामाजिक परंपरेचा एक भाग आहे.

©️ प्रवीण कुबल,तालुका सरचिटणीस, कणकवली तालुका नाभिक संघटना

आजोळच्या आठवणी: नात्यांचा गोडवा आणि नव्या पिढीचं नातं

🔴 आजोळच्या आठवणी: नात्यांचा गोडवा आणि नव्या पिढीचं नातं

         काल कणकवलीतील कलमठ येथे चव्हाण कुटुंबीयांच्या सत्यनारायण पूजेनिमित्त माझ्या आजोळी जाण्याचा योग आला. माझं आजोळ असल्याने मी अनेकदा तिथे जातो. माझ्या मामी, मामेभाऊ, बहिणी आणि त्यांच्या मुलांना भेटताना होणारा आनंद खरंच अवर्णनीय असतो.

          या भेटीमुळे माझ्या बालपणीच्या अनेक आठवणी ताज्या झाल्या. आम्ही सर्व भावंडे एकत्र असतानाचे ते सोनेरी क्षण मी आजही जपून ठेवले आहेत. माझ्या सर्व मामा-मामींचा प्रेमळ स्पर्श मी नेहमीच अनुभवला आहे. तोच गोडवा मला काल पुन्हा जाणवला आणि मी मनापासून सुखावलो. ते जुने दिवस पुन्हा अनुभवता येत आहेत, हे पाहून खूप समाधान वाटलं. मला असं वाटतं की, आताच्या नव्या पिढीनेही हे आपुलकीचे आणि प्रेमाचे नातं जपायला हवं.

          माझे मोठे मामा, अण्णा मामा, नाना मामा, भाई मामा, भाऊ मामा, बाला मामा यांच्यासोबत घालवलेले ते सुखमय क्षण मी कधीच विसरू शकत नाही. माझी सर्व मामे भावंडं आजही आमच्या घराला विसरलेली नाहीत. आज एका घराची अनेक घरे आणि अनेक कुटुंबे झाली आहेत, तरीही गणेश चतुर्थीच्या निमित्ताने पुन्हा एकदा सर्वजण एकत्र येतात. गप्पा, गोष्टी, फोटोसेशन आणि बरंच काही घडतं. या सगळ्यामुळे आम्ही एकत्र येतो, हेच मला खूप चांगलं वाटतं.

          एक वर्षानंतर पुन्हा भेटण्याच्या आनंदात सगळे आपापल्या कामाला वेगवेगळ्या ठिकाणी निघून जातात. आपलं नियमित आयुष्य सुरू होतं, पण त्यात या माणसांच्या आठवणी नेहमीच येत राहायला हव्यात. माणसं कितीही वर्षांनी भेटली, तरी त्यांच्यामधला जिव्हाळा वाढतच जायला हवा असं मला वाटतं. माझी सर्व मामे भावंडं आज व्यवस्थित आहेत आणि आयुष्यात खूप मोठी झाली आहेत, याचा मला अभिमान वाटतो.

          माझ्या आईचं माहेर हे आम्हांला नेहमीच स्वतःचं घर वाटलं आहे. हा प्रेमाचा गोडवा असाच कायम राहील.

🔴 माझ्या मातीचं गाणं: नागपंचमीच्या ओढीनं!

🔴 माझ्या मातीचं गाणं: नागपंचमीच्या ओढीनं!

          आपल्या गावच्या मातीत पाऊल टाकलं की, मनात एक अनामिक आनंद दाटून येतो! खरंच, गाव म्हणजे आपलं हक्काचं स्थान. इथे आपली हक्काची, हृदयातली माणसं राहतात. त्यांना पाहिलं की ती धावत येतात आणि मिठीत घेतात. त्या प्रेमाला कशाचीच तोड नसते. हीच खरी आपली माणसं! ती कधी रागावतातही, पण त्यांच्या रागातही केवळ प्रेमच ओतप्रोत भरलेलं असतं.

          आज नागपंचमी असल्याने, नेहमीप्रमाणे मी माझ्या गावी आलो आहे. माझी मुलंही मोठ्या ओढीने गावाकडे येतात. त्यांनाही गावची शुद्ध हवा खूप आवडते आणि मानवते. शिक्षणासाठी जरी आम्ही गावापासून 10-12 किलोमीटर दूर राहत असलो, तरी माझी नाळ गावाशी घट्ट जोडलेली आहे. गावातील लोकं, लहान-मोठी मुलं माझ्या घरी येतात, माझी विचारपूस करतात, आदर देतात. त्यांचा हा आदर माझ्या घरामुळे दिवसेंदिवस वाढतच चालला आहे.

          घरी आल्यावर अळूवडी आणि कानवले बनवले जातात. यांची चव फक्त गावातच मिळते, शहरात ती कधीच अनुभवायला मिळत नाही. कारण या पाककृतींसोबत गावाकडचा मातीचा सुगंध दरवळत असतो! मला आणि माझ्या भावाला तर अळूवडी म्हणजे मेजवानीच वाटते. नागपंचमीला नागोबाला नैवेद्य दाखवायचा असतो. दुधाबरोबर लाह्यांचेही सेवन होते. आमच्या घरी 'गणेश चित्रशाळा' असल्यामुळे, खास 'नागोबा' मूर्ती बनवल्या जातात. आजच्या दिवशी लोकं गणपतीचा 'पाट' देण्यासाठी येतात आणि गणपती कसा बनवायचा, किती किमतीचा बनवायचा, हेही आवर्जून सांगतात. जाताना 'नागोबाची सुस्वरूप मूर्ती' घेऊन जातात, कोणीही ती फुकट नेत नाही. दररोज आपापला गणपती पाहण्यासाठी मंडळी येतात. माझा गणपती सुंदर आकार घेत आहे, याचा आनंद त्यांच्या चेहऱ्यावर स्पष्ट दिसतो.

          अळूची बने सर्वत्र वाढलेली असतात. त्यातील एक मोठं पान घेऊन येतात. दुर्वा तर आपोआपच वाढलेल्या असतात. या दुर्वा नागाच्या मूर्तीच्या तोंडात टोचून त्याची जीभ बनवली जाते. मनोभावे पाटावर ठेवून मूर्तीचे आगमन होते. नागोबाचे सुंदर चित्र रेखाटलेल्या भिंतीपुढे, सुंदर पाटाभोवती रांगोळी काढून त्या पाटावर नागराजाला विराजमान केलं जातं. आपापला घरचा नागोबा इतरांच्या मूर्तींपेक्षा खूप मोठा असतो. त्यामुळे आपापल्या नागोबाची ओढ आम्हांला नेहमीच अधिक असते. सर्वजण मनोभावे पूजन आणि आरती करतात. गाऱ्हाणे घालून, नैवेद्य अर्पण करून आम्ही भोजनास सज्ज होतो. कुटुंबातील सर्वजण एकत्र जेवताना जुनी जाणती माणसं आठवतात. त्यांच्या आठवणी जेवताना डोळ्यासमोर येत राहतात. आजी, आजोबा, दांडगे आये, ऐशू, बाबा, आई, भाई या सर्वांची उणीव भासू लागते. त्यांच्या काळातील नागपंचमी जशीच्या तशी समोर उभी राहते.

          सर्वजण यथेच्छ जेवण करतात. सायंकाळी नागोबाचे अळूच्या बनात विसर्जन केले जाते. निसर्ग देवता प्रसन्न झाल्याबद्दल आजच्या दिवशी नागदेवतेचे केलेले पूजन सर्वांच्या सदैव लक्षात राहते, ते यामुळेच. कुटुंबातील सर्व माणसांच्या प्रेमभावना उचंबळून येतात. नागपंचमी सणाचा खरा उद्देश सफल होताना दिसतो.

©️ प्रवीण कुबल